Najnowszy raport Komisji Europejskiej w sprawie równości kobiet i mężczyzn

Każdego roku Komisja Europejska na wiosennym posiedzeniu Rady Europejskiej w marcu składa sprawozdanie z postępów w dziedzinie równości płci w państwach członkowskich UE oraz przedstawia przyszłe wyzwania i priorytety. Równość kobiet i mężczyzn jest podstawowym prawem i wspólną oraz fundamentalną zasadą Unii Europejskiej. Unia Europejska znacząco przyczyniła się do awansu kobiet i poprawy życia kobiet i mężczyzn poprzez obszerny zbiór prawodawstwa w zakresie równego traktowania oraz wyraźnego włączenia kwestii płci do poszczególnych obszarów polityki i instrumentów UE (gender mainstreaming). Istnieje pozytywna tendencja w rozwoju społeczeństwa i rynku pracy bardziej zgodnego z zasadą równości płci, nadal utrzymują się jednak nierówności płci, głównie na niekorzyść kobiet.

Równość płci jest nie tylko kwestią różnorodności i sprawiedliwości społecznej, ale także warunkiem wstępnym do osiągnięcia celów trwałego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, konkurencyjności i spójności społecznej. Inwestowanie w politykę na rzecz równości płci procentuje poprzez wyższe stopy zatrudnienia kobiet, wyższy udział kobiet w PKB, dochody podatkowe i trwałe wskaźniki dzietności. Ważne jest, aby równość płci nadal była podstawowym elementem strategii UE 2020, ponieważ równość kobiet i mężczyzn sprawdziła się jako trwałe rozwiązanie w przypadku dawnych i nowych wyzwań. Politykę na rzecz równości płci należy zatem postrzegać jako długoterminową inwestycję, a nie jako krótkoterminowy koszt.

W 2010 r. Komisja Europejska odnowi swoje zobowiązanie do promowania równości płci na lata 2011-2015, przyjmując strategię na rzecz równości płci w celu kontynuowania obecnego Planu działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn (Roadmap for gender equality 2006-2010). Zaktualizowana zostanie również strategia lizbońska na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia i niezwykle ważne jest, aby kwestię równości płci włączyć do strategii UE 2020. Rok 2010 jest także ustanowiony Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym, co uwydatni potrzebę podjęcia skutecznych środków na rzecz włączenia grup w trudnej sytuacji społecznej. Ponadto w 2010 r. przypada 15 rocznica przyjęcia Pekińskiej Platformy Działania, co jest okazją do przeprowadzenia oceny postępów poczynionych w ramach różnych obszarów działań. Stwarza to możliwość wzmocnienia synergii między różnymi strategiami, które mają zostać zmienione w 2010 r.

GŁÓWNE ZMIANY

Różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn

Zwalczanie nierówności płci utrzymujących się we wszystkich sferach życia społecznego stanowi długoterminowe wyzwanie, ponieważ obejmuje zmiany strukturalne i zmiany zachowania oraz ponowne zdefiniowanie ról kobiet i mężczyzn. Postępy następują powoli, a różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn utrzymują się w odniesieniu do stopy zatrudnienia, płac, godzin pracy, odpowiedzialnych stanowisk, podziału obowiązków związanych z opieką nad dziećmi i obowiązków domowych oraz zagrożenia ubóstwem.

Rosnące uczestnictwo kobiet w rynku pracy jest pozytywną zmianą i stanowi ważny wkład we wzrost gospodarczy w UE, równy jednej czwartej rocznego wzrostu gospodarczego od 1995 r. W ciągu ostatniej dekady stopa zatrudnienia kobiet wzrosła o 7,1 punktów procentowych, osiągając w 2008 r. poziom 59,1 %, który jest bliski docelowemu poziomowi określonemu w strategii lizbońskiej (60 % w 2010 r.). Poziom ten różni się jednak w poszczególnych państwach członkowskich i wynosi od poniżej 40 % do powyżej 70 %. Średnia różnica między stopą zatrudnienia kobiet i mężczyzn zmniejszyła się z 18,2 punktów w 1998 r. do 13,7 punktów procentowych w 2008 r.

Tę pozytywną tendencję przerwał jednak kryzys gospodarczy, który bardzo poważnie wpłynął na dane liczbowe dotyczące rynku pracy i bezrobocia. W okresie od maja 2008 r. do września 2009 r. stopa bezrobocia na szczeblu UE rosła w szybszym tempie w przypadku mężczyzn (z 6,4 % do 9,3 %) niż kobiet (z 7,4 % do 9 %). Mocno ucierpiały sektory przemysłowy i budowlany, zdominowane przez mężczyzn. W ciągu ostatnich miesięcy stopy bezrobocia kobiet i mężczyzn wzrastały jednak w tym samym tempie, co odzwierciadla prawdopodobnie rozszerzanie się kryzysu na inne sektory, bardziej zróżnicowane pod względem płci niż sektory początkowo dotknięte kryzysem. Oprócz tego w kilkunastu państwach członkowskich bezrobocie utrzymuje się na wyższym poziomie wśród kobiet. Ponadto ze względu na fakt, że zatrudnienie kobiet skupia się w sektorze publicznym, mogą być one niewspółmiernie narażone na utratę zatrudnienia z powodu cięć budżetowych.

Doświadczenie z poprzednich kryzysów pokazuje, że zatrudnienie mężczyzn zasadniczo wraca do poprzedniego poziomu szybciej niż zatrudnienie kobiet. W przypadku osób, które straciły pracę, ryzyko, że nie znajdą nowego zatrudnienia jest wyższe wśród kobiet. Poświęcenie szczególnej uwagi zmianom stóp bezrobocia podczas recesji jest ważne, ale może przesłonić mniej widoczne tendencje, w tym nadmierną liczbę kobiet wśród osób nieaktywnych zawodowo (kobiety stanowią ponad dwie trzecie spośród 63 milionów osób nieaktywnych zawodowo w wieku od 25 do 64 lat w UE) lub wśród osób częściowo bezrobotnych (osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy chcących pracować w większym wymiarze), które nie zawsze są zarejestrowane jako bezrobotne.

W przypadku kobiet istnieje większe prawdopodobieństwo znalezienia się w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy, np. z powodu częstszego zawierania umów na niepewnych warunkach, niedobrowolnego podejmowania pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy i utrzymującej się niekorzystnej różnicy w wynagrodzeniach (średnio 17,6 % w UE w 2007 r.), co negatywnie wpływa na ich dochody w okresie całego życia, zabezpieczenie społeczne i emerytury, prowadząc do wyższego wskaźnika zagrożenia ubóstwem, w szczególności po przejściu na emeryturę. W 2007 r. wskaźnik zagrożenia ubóstwem był wyższy w przypadku kobiet (17 %) niż mężczyzn (15 %), a różnica ta była szczególnie wysoka wśród osób starszych (22 % w przypadku kobiet w porównaniu z 17 % w przypadku mężczyzn) i rodziców samotnie wychowujących dzieci (34 %). W szczególności trudna jest sytuacja osób narażonych na wpływ szeregu niekorzystnych czynników. Ponadto gospodarstwa domowe w krajach, w których nadal dominuje model mężczyzny jako „żywiciela rodziny”, w znacznie większym stopniu ucierpią z powodu utraty dochodów (w wyniku straty pracy), co podkreśla potrzebę dalszego wspierania modelu, w którym gospodarstwo domowe utrzymują dwie osoby.

Oprócz obecnego kryzysu gospodarczego i jego skutków dla kobiet i mężczyzn należy uwzględnić wyzwania długoterminowe, które mają wpływ na równość płci na rynku pracy. Chociaż w ostatnich latach znacząco zwiększył się poziom wykształcenia wśród kobiet, a liczba kobiet wśród absolwentów szkół wyższych jest większa niż mężczyzn (59 % kobiet wśród absolwentów we wszystkich dziedzinach w UE w 2006 r.), nadal przeważają one w tradycyjnie „kobiecych” i często gorzej wynagradzanych sektorach (usługi zdrowotne i usługi w zakresie opieki, edukacja itp.), zajmując mniej odpowiedzialnych stanowisk we wszystkich sferach społecznych. Brak dostępu do usług w zakresie opieki dla osób wymagających opieki (dzieci, osoby niepełnosprawne, osoby starsze), odpowiednich systemów urlopowych i elastycznych form zatrudnienia dla obojga rodziców często utrudnia kobietom uczestniczenie w rynku pracy lub podjęcie pracy w pełnym wymiarze czasu pracy. W 2008 r. w niepełnym wymiarze czasu pracy pracowało 31,1 % kobiet w porównaniu z 7,9 % mężczyzn. Biorąc pod uwagę stopę zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, od 2003 r. różnica w traktowaniu kobiet i mężczyzn zmniejszyła się tylko nieznacznie, a w dziewięciu państwach członkowskich nawet wzrosła.

Kobiety posiadające dzieci pracują mniej (stopa zatrudnienia niższa o 11,5 punktów procentowych) w porównaniu z kobietami nieposiadającymi dzieci, podczas gdy mężczyźni posiadający dzieci pracują więcej niż mężczyźni nieposiadający dzieci (stopa zatrudnienia wyższa o 6,8 punktów procentowych). Silny wpływ rodzicielstwa na uczestnictwo w rynku pracy wiąże się z tradycyjnym podziałem ról ze względu na płeć oraz z brakiem placówek opieki nad dziećmi w wielu państwach członkowskich. Chociaż w ciągu ostatnich kliku lat odnotowano wzrost dostępności opieki nad dziećmi, zgodnie z celami europejskimi (W 2002 r. Rada Europejska wezwała państwa członkowskie do „usunięcia czynników zniechęcających kobiety do uczestnictwa w życiu zawodowym oraz – z uwzględnieniem zapotrzebowania na opiekę nad dziećmi oraz zgodnie z krajowymi schematami zapewniania takiej opieki – dążyć do zapewnienia tej opieki do 2010 r. przynajmniej dla 90 % dzieci w wieku od 3 lat do wieku obowiązku szkolnego oraz przynajmniej dla 33 % dzieci poniżej 3 lat), w wielu krajach wskaźniki objęcia dzieci odpowiednią opieką utrzymują się na poziomie niższym niż poziom docelowy, w szczególności w przypadku dzieci poniżej 3 roku życia. Zajmowanie się innymi osobami wymagającymi opieki również ma znaczący wpływ na możliwość utrzymania się na rynku pracy kobiet i mężczyzn; wyzwanie to jest jeszcze większe ze względu na starzenie się społeczeństwa. W 2005 r. ponad 20 milionów Europejczyków w wieku od 15 do 64 lat (12,8 milionów kobiet i 7,6 milionów mężczyzn) miało obowiązki związane z opieką nad dorosłymi osobami wymagającymi opieki. Obowiązki te wpływają na niską stopę zatrudnienia kobiet w wieku od 55 do 64 lat (36,8 % w 2008 r., o 18,2 punktów procentowych mniej niż stopa zatrudnienia mężczyzn). Brak odpowiednich środków na rzecz równowagi między życiem zawodowym i prywatnym może także wpływać na decyzję kobiet i mężczyzn o nieposiadaniu dzieci lub posiadaniu mniejszej liczby dzieci, co stanowi problem w odniesieniu do starzenia się społeczeństwa i podaży na rynku pracy w przyszłości, a w konsekwencji – w odniesieniu do wzrostu gospodarczego. W krajach, w których istnieją korzystne warunki w zakresie opieki nad dziećmi, urlopów rodzicielskich i elastycznych form zatrudnienia, zarówno stopa zatrudnienia kobiet, jak i wskaźniki urodzeń są wyższe.

Mimo że w ostatnich latach w UE nastąpił wzrost liczby kobiet uczestniczących w procesach decyzyjnych lub wyznaczanych na stanowiska decyzyjne, to w sferze gospodarczej i politycznej władza pozostaje niezmiennie w rękach mężczyzn. W UE średnio zaledwie jeden na czterech członków parlamentów narodowych i ważniejszych ministrów rządów krajowych jest kobietą, chociaż sytuacja ta różni się w poszczególnych państwach członkowskich. Pewną poprawę można było zauważyć po wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 r., kiedy to udział kobiet wzrósł z 31 % do 35 %. W sektorze gospodarczym dane liczbowe przedstawiają mniej pozytywny obraz. Kobiety stanowią na przykład zaledwie jedną dziesiątą członków zarządów najważniejszych europejskich przedsiębiorstw oraz 3 % wśród prezesów zarządów.

Raport w języku polskim  (format pdf.)

Raport w jezyku angielskim z tabelami statycznymi (format pdf.)