Przeciwdziałanie ubóstwu w Polsce

Ubóstwo, to pojęcie, które z jednej strony określa warunki życia jednostki, a z drugiej strony wskazuje na nierówności i sprzeczności występujące w społeczeństwie. Chociaż nikt nie kwestionuje faktu, że ubóstwo jest zjawiskiem wielowymiarowym, to dla polityki społecznej podstawowe znaczenie ciągle mają informacje dotyczące zasięgu ubóstwa ekonomicznego.

Życie ¼ ludności Europy poniżej granicy wykluczenia społecznego podważa ideę spójności społecznej i obniża wartość kapitału społecznego Unii. Dlatego 27 państw UE podjęło decyzję, o połączeniu wysiłków na rzecz działań, zmierzających do ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego, przeznaczając na ten cel odpowiednie środki w nowej perspektywie finansowej (2014 – 2020). Państwa członkowskie zobowiązały się do opracowania polityk ograniczania ubóstwa, zaangażowania odpowiednich zainteresowanych stron, a następnie monitorowania rozwoju sytuacji, ze szczególnym uwzględnieniem warunków życia.

Minimum egzystencji- koszyk dóbr, niezbędnych do podtrzymania funkcji życiowych człowieka i sprawności psychofizycznej. Uwzględnia on jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia i zagrożenia życia. Wartość kwotowa minimum egzystencji w roku 2015 dla osoby samotnej w wieku produkcyjnym wynosił 545,76 zł, dla samotnego emeryta 518 zł, dla rodziny pięcioosobowej pracowniczej (dwoje osób dorosłych plus dziecko młodsze i dwoje dzieci starszych) 477,82 zł.

Minimum socjalne- wskaźnik określający koszty utrzymania gospodarstw domowych na podstawie koszyka dóbr służących do zaspokojenia potrzeb bytowo-konsumpcyjnych na niskim, ale jeszcze godziwym poziomie. Przyjęte składniki koszyka wystarczają nie tylko dla podtrzymania życia (porównaj: minimum egzystencji), lecz dla posiadania i wychowania dzieci, a także dla utrzymania minimum więzi społecznych. Wartość kwotowa minimum socjalnego w roku 2015 dla: osoby samotnej w wieku produkcyjnym minimum socjalne utrzymało się na poziome 1079,53 zł, dla samotnego emeryta 1080,20 zł. W rodzinie z trójką dzieci na utrzymaniu minimum socjalne wynosiło 4 198,12 zł (839,63 zł na osobę w rodzinie).  

Pomocą społeczną, niezależnie od jej formy oraz źródeł finansowania, objęto w 2015 r. 7,4% mieszkańców Polski. Pomocą w formie świadczenia przyznanego decyzją objętych zostało 4,6% mieszkańców. Wartości obu wskaźników w stosunku do roku 2012, w którym miała miejsce poprzednia weryfikacja kryteriów dochodowych, obniżyła się odpowiednio o 1,0% i 0,4%.

Tablica. Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej w zestawieniu z granicami ubóstwa.

Wskaźniki ubóstwa skrajnego w roku 2015 zmieniły się na korzyść – z 7,4 % do 6,5 % mieszkańców Polski (nastąpiło zmniejszenie o 0,9 % odsetka mieszkańców Polski). Podobnie na korzyść zmienił się wskaźnik relatywnej granicy ubóstwa – z 16,2 % na 15,5 % mieszkańców Polski. Jednocześnie wskaźnik biedy ustawowej pozostaje na tym samym poziomie, to jest 12,8 %. Potwierdzeniem pozytywnych zmian jest zmiana wskaźnika „minimum socjalne” – zmienił się on z 43,4 % na 42,7 %. Można stwierdzić, że długofalowa polityka społeczna w zakresie przeciwdziałania skutkom niedostatku w ostatnich latach powoduje poprawę sytuacji bytowej społeczeństwa.

Większość, bo blisko 85% rodzin objętych pomocą w formie świadczeń objęta jest także wsparciem w formie pracy socjalnej – szczególną formą pomocy, polegającą na pracy z całą rodziną mającą na celu pomoc w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej związanej z wystąpieniem nie tylko ubóstwa, ale również bezrobociem, problemami wychowawczymi, brakiem umiejętności w prowadzeniu gospodarstwa domowego czy innych przesłanek.

1.      Działania w ramach systemu pomocy społecznej mające na celu ograniczenie zjawiska ubóstwa.

a)      świadczenia pieniężne- zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust.1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd;

b)      świadczenia niepieniężnepraca socjalna, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenia społeczne, pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych.;

c)      kryteria dochodowe w pomocy społecznej- zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2015 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. poz. 1058)  - od dnia 1 października 2015 r. obowiązują następujące kryteria dochodowe:

-       dla osoby samotnie gospodarującej – 634 zł (dotąd – 542 zł),

-       dla osoby w rodzinie – 514 zł (dotąd – 456 zł)

Jednocześnie ustalono:

-       maksymalną kwotę zasiłku stałego na 604 zł (dotąd – 529 zł),

-       wysokość pomocy dla cudzoziemców (ze statusem uchodźcy i ochroną uzupełniającą) na 1 335 zł (dotąd – 1 260 zł),

-       wartość dochodu miesięcznego z 1 ha przeliczeniowego na 288 zł (dotąd – 250 zł).

Powyższe progi dochodowe stanowią tak zwaną „ustawową granicę biedy”, która obowiązuje z mocy ustawy o pomocy społecznej.

2.      Działania wspierające:

·         realizacja programu wieloletniego „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”.  Jest to program, który wspiera finansowo gminy w zakresie dożywiania i realizowany jest w celu ograniczenia zjawiska niedożywienia dzieci i młodzieży z rodzin o niskich dochodach lub znajdujących się w trudnej sytuacji oraz osób dorosłych, w szczególności osób samotnych, w podeszłym wieku (ogółem z budżetu państwa rokrocznie przeznacza się 550 ml zł). W 2015 roku liczba osób, które zostały objęte pomocą w ramach Programu wyniosła  2 042 054 osoby, w tym:

- 286 074 dzieci do czasu rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej;

- 622 590 uczniów do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej;

- 810 896 pozostałe osoby , a zwłaszcza starsze, niepełnosprawne, samotne.

Łączna kwota środków przeznaczonych na realizację programu w 2015 r. „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” wyniosła 811 469 097 zł (środki z budżetu państwa i środki własne gmin). Liczba posiłków wydanych w 2015 r. wyniosła 103 594 519.

·         realizacja Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014-2020 (POPŻ)– program współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebujących. Żywność w ramach Programu dystrybuowana jest przez organizacje pozarządowe na trzech poziomach: krajowym, regionalnym i lokalnym, a jego celem jest dostarczanie żywności osobom najbardziej potrzebującym w formie paczek i/lub posiłków oraz realizacja działań towarzyszących wspierających włączenie społeczne odbiorców pomocy żywnościowej. W ramach Podprogramu 2015 (realizowanego od maja 2015 r. do końca czerwca 2016 r.) pomocą żywnościową objęto łącznie 1 999 000 osób. Wydano 7 663 483 paczek i 913 626 posiłków. Organizacje partnerskie przeprowadziły łącznie 7 251 działań towarzyszących, w których wzięło udział 122 617 osób najbardziej potrzebujących.

Dodatkowo, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wspiera jednostki samorządu terytorialnego w realizacji ich zadań własnych poprzez programy resortowe kierowane do grup szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym. Programy te dotyczą:

-          osób bezdomnych (program p.n. „Program wspierający rozwiązywanie problemu bezdomności” – 5,8 mln zł w 2016 r.);

-          osób doświadczających przemocy (program p.n. „Wspieranie j.s.t. w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie” – 3 mln zł w 2016 r.);

-          osób zaburzonych psychicznie (program p.n. „Oparcie społeczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi” – 3 mln zł w 2016 r.);

-       osób wykluczonych społecznie, do których kierowane są programy aktywizacyjne program „Aktywne Formy Przeciwdziałania Wykluczeniu Społecznemu – nowy wymiar 2020” – 3,6 mln zł w 2016 r.).

Przeciwdziałanie ubóstwu w...