Pracownik socjalny: zawód trudny i potrzebny

Pomagają osobom i rodzinom przezwyciężyć trudne sytuacje życiowe. Wspierają klientów pomocy społecznej w procesie usamodzielniania i integracji społecznej. Wykonują swoje zadanie z narażeniem własnego życia i zdrowia. Mowa o pracownikach socjalnych, którzy właśnie dziś obchodzą swoje święto.

Przypadający 21 listopada Dzień Pracownika Socjalnego został ustanowiony na mocy poprzedniej ustawy o pomocy społecznej. Postanowienia w tym zakresie powtórzyła nowa ustawa z 2004 roku.

Geneza święta sięga spotkania, które odbyło się w miejscowości Charzykowy w 1989 roku. 

Pracownik socjalny, czyli kto?

Pracownicy socjalni są najczęściej pracownikami jednostek organizacyjnych pomocy społecznej. Stąd też ich głównym zadaniem jest właśnie realizacja zadań pomocy społecznej. Ta z kolei – o czym warto pamiętać – jest udzielana z urzędu albo na wniosek. Bardzo często zdarza się również, że pracownicy socjalni podejmują interwencje na podstawie niepokojących sygnałów ze środowiska.

Wysokie kwalifikacje

Aby pracownik socjalny mógł sprawnie wykonywać swoje zadania, musi spełniać szereg wiele wymogów, które formułuje ustawa o pomocy społecznej. Chodzi tu z jednej strony o odpowiednie specjalistyczne wykształcenie (kolegium pracowników służb społecznych, studia na kierunku praca socjalna lub – do końca 2013 roku – na innym kierunku w tym zakresie), a z drugiej – o dwustopniową specjalizację zawodową.

Gdzie do pracownika socjalnego?

Pracownicy socjalni pracują przede wszystkim w ośrodkach pomocy społecznej (OPS, MOPS oraz – w miastach na prawach powiatu – MOPR). Jednak pracowników socjalnych mogą zatrudniać także inne instytucje. Dotyczy to przede wszystkim szpitali, zakładów karnych, jednostek właściwych w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, a także tych organizacji pozarządowych, którym organy administracji rządowej i samorządowej zleciły realizację zadania z zakresu pomocy społecznej.

Obecnie w ośrodkach pomocy społecznej i powiatowych centrach pomocy rodzinie pracuje 20 830 pracowników socjalnych.

Szeroki zakres zadań

Na barkach pracowników socjalnych spoczywa wiele odpowiedzialnych i wymagających zadań. Chodzi m.in. o pracę socjalną i udzielanie informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw życiowych osobom, które dzięki tej pomocy będą zdolne samodzielnie rozwiązywać problemy będące przyczyną trudnej sytuacji życiowej.

Pracownicy socjalni analizują i oceniają zjawiska, które powodują zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej. Zajmują się również kwalifikowaniem do uzyskania tych świadczeń. Szeroki katalog zadań pracowników socjalnych obejmuje także pomoc w uzyskaniu poradnictwa dotyczącego możliwości rozwiązywania problemów. Sporo czasu i uwagi pracownicy socjalni poświęcają również  pobudzaniu społecznej aktywności i inspirowaniu działań samopomocowych w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób, rodzin, grup i środowisk społecznych.

Co ważne, pracownicy socjalni współpracują z innymi specjalistami w celu przeciwdziałania i ograniczania patologii i skutków negatywnych zjawisk społecznych. Współuczestniczą w inspirowaniu, opracowaniu, wdrożeniu oraz rozwijaniu regionalnych i lokalnych programów pomocy społecznej ukierunkowanych na podniesienie jakości życia.

Potrzebna wrażliwość i kultura osobista

Profesjonalizm wymaga od pracowników socjalnych, aby przy wykonywaniu zadań kierowali się zasadami etyki zawodowej, jak również zasadą dobra osób i rodzin, którym służy. Niezwykle istotne znaczenie odgrywa tu poszanowanie godności tych osób i rodzin, jak również ich prawa do samostanowienia.

Pracownicy socjalni powinni również przeciwdziałać praktykom niehumanitarnym i dyskryminującym osobę, rodzinę lub grupę, a także udzielać osobom zainteresowanym pełnej informacji o przysługujących im świadczeniach i dostępnych formach pomocy. Pracownicy socjalni muszą też zachować w tajemnicy informacje uzyskane w toku czynności zawodowych oraz podnosić swoje kwalifikacje zawodowe poprzez samokształcenie i udział w szkoleniach.

Praca nie zawsze bezpieczna

Praca pracowników socjalnych nie należy do najłatwiejszych. Dotyczy to zarówno ilości zadań i liczby klientów w środowisku, jak również poczucia bezpieczeństwa. Pracownicy socjalni wykonują swoje zadania z narażeniem własnego życia i zdrowia. Niekiedy spotykają się z agresją ze strony klientów jednostek, w których pracują. Zdarza się to zarówno w biurze, jak też podczas realizacji obowiązków w środowisku.

Z myślą o takich sytuacjach ustawa o pomocy społecznej przewiduje, że przy przeprowadzaniu rodzinnego wywiadu środowiskowego oraz świadczeniu pracy socjalnej w środowisku może uczestniczyć drugi pracownik socjalny. Co więcej, rodzinny wywiad środowiskowy oraz świadczenie pracy socjalnej w środowisku może się odbywać w asyście funkcjonariusza Policji.

Uprawnienia pracowników socjalnych

Trud pracy pracowników socjalnych mają minimalizować przysługujące im uprawnienia. Dotyczy to m.in. prawa pierwszeństwa przy wykonywaniu zadań w urzędach, instytucjach i innych placówkach. Pracownicy socjalni są objęci ochroną prawną przewidzianą dla funkcjonariuszy publicznych.

To jednak nie wszystko. Zajmujący się pracą socjalną oraz przeprowadzaniem rodzinnych wywiadów środowiskowych pracownicy socjalni mogą liczyć na comiesięczny dodatek do pensji w wysokości 250 zł (proporcjonalnie do wymiaru etatu), a także – raz na dwa lata – na dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych. Z tego ostatniego uprawnienia mogą skorzystać jednak tylko wtedy, gdy przepracowali w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie nieprzerwanie i faktycznie co najmniej 5 lat.

Pracownikowi socjalnemu przysługuje także zwrot kosztów uczestnictwa w szkoleniach w zakresie specjalizacji zawodowej w zawodzie pracownika socjalnego na poziomie co najmniej 50% kosztów.

Dodatkowo pracownikowi socjalnemu świadczącemu pracę socjalną w środowisku przysługuje zwrot kosztów przejazdów z miejsca pracy do miejsc wykonywania przez niego czynności zawodowych, gdy zatrudniający go pracodawca nie może zapewnić dojazdu środkami pozostającymi w jego dyspozycji.

„To nie tylko zawód”

Pracownicy socjalni są bardzo świadomi swojej roli, trudności, z jakimi muszą się mierzyć, a także zadań i spoczywającej na nich odpowiedzialności. Oto, co sami mówią o swojej pracy:

- „Pracownik socjalny to nie tylko zawód. To misja. To nieszablonowe podejście do rodzin i szukanie nowych dróg. Moja praca to wyzwania, odpowiedzialność, a czasem niebezpieczeństwo. Świadomość, że dzięki moim działaniom ktoś staje na nogi czy zmienia swoje życie, daje mi dużą satysfakcję. Wiem, że jestem potrzebna” – mówi Teresa Szukajt, specjalista pracy socjalnej w Ośrodku Pomocy Społecznej w Gołdapi.

„Zawsze lubiłam pomagać innym”

- „W PCPR w Tucholi pracuję 15 lat. Zawsze lubiłam służyć pomocą innym osobom. Zawód pracownika socjalnych nie należy do łatwych. Nasi klienci mają różne oczekiwania i potrzeby. Nie zawsze jest przyjemnie. Mimo to praca daje mi wiele radości i satysfakcji. Cieszę się, gdy klienci korzystają z moich wskazówek i sugestii. Myślę, że swoją pracą wsparłam wiele osób oczekujących pomocy” – mówi Hanna Zielinska, główny specjalista pracy socjalnej w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Tucholi.

„Czuję satysfakcję, gdy klient pokonuje problemy”

Praca wymaga ode mnie wiedzy z wielu dziedzin,  a także znajomości przepisów prawa oraz współpracy z wieloma instytucjami. W pracy uczę się także siebie i rozwijam swoją osobowość.  Głównym problemem są oczekiwania ludzi i często niemożność zaspokojenia wszystkich zgłaszanych potrzeb. Odczuwam satysfakcję, gdy osoba lub rodzina poradziła sobie z własnymi problemami – stwierdza Joanna Pawełek-Zgryzińska, pracownik socjalny w katowickim MOPS.