Karta praw podstawowych została przyjęta 7 grudnia 2000 r. jako uroczysta wspólna proklamacja Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji. 12 grudnia 2007 r. instytucje te ponownie podpisały Kartę. Moc wiążąca została jej nadana przez Traktat Lizboński z 13 grudnia 2007 r., który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r.

Treść Karty

Karta praw podstawowych potwierdza katalog praw człowieka wywodzący się z tradycji konstytucyjnych i umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka, których stronami są państwa członkowskie UE, Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i wolności podstawowych, Europejskiej Karty Społecznej, a także orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ochronę tych praw gwarantuje Unia, wposzanowaniu kompetencji i zadań Unii Europejskiej oraz zasady pomocniczości.

Karta praw podstawowych zawiera postanowienia dotyczące:

-        godności, w tym: poszanowanie godności ludzkiej, prawo do życia oraz do integralności fizycznej i psychicznej, zakaz tortur i poniżającego traktowania lub karania, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej,

-        wolności, w tym, między innymi: prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, do poszanowania prywatności i życia rodzinnego, prawo zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, wolność myśli, sumienia i religii, wolność zgromadzania się i stowarzyszania się, prawo do nauki, wolność wyboru zawodu i prawo podejmowana pracy w każdym państwie członkowskim,

-        równości, w tym, między innymi: równość wobec prawa, zakaz wszelkiej dyskryminacji, prawa dziecka, prawa osób starszych, prawa osób niepełnosprawnych,

-        solidarności, w tym, między innymi: prawo pracowników do informacji i konsultacji, do rokowań i działań zbiorowych, dostępu do pośrednictwa pracy, prawo do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem z pracy, prawo do godziwych warunków pracy, zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy, prawna, ekonomiczna i społeczna ochrona rodziny, prawo do zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej, do ochrony zdrowia,

-        praw obywatelskich,w tym, między innymi: prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego i w wyborach lokalnych, prawo do dobrej administracji, swoboda przemieszczania się i pobytu,

-        wymiaru sprawiedliwości, w tym, między innymi, prawo dostępu do bezstronnego sądu i do skutecznego środka odwoławczego.

-> Karta praw podstawowych

Stosowanie Karty praw podstawowych

Postanowienia Karty mają zastosowanie do organów i instytucji Unii; oznacza to, że organy i instytucje UE zobowiązane są do poszanowania praw określonych w Karcie. Treść Karty ma zatem wpływ na prace ustawodawcze i decyzje podejmowane przez Komisję, Parlament i Radę, które muszą zapewnić, że ich akty prawne są zgodne z Kartą.

Karta ma zastosowanie do państw członkowskich, ale jedynie gdy wdrażają prawo UE(„w zakresie w jakim wdrażają prawo Unii”). Jeśli państwo członkowskie nie przestrzega praw podstawowych przy wdrażaniu prawa Unii, Komisja jako strażniczka traktatów może podjąć działania by położyć kres naruszeniu, w ostateczności może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. Komisja może podjąć takie działania jednie gdy naruszenie ma związek z prawem unijnym (ustawodawstwo krajowe transponuje dyrektywę Unii w sposób sprzeczny z prawami podstawowymi, organ władzy publicznej stosuje przepisy Unii w sposób sprzeczny z prawami podstawowymi, prawomocna krajowa decyzja sądowa stosuje lub interpretuje prawo Unii w sposób sprzeczny z prawami podstawowymi).

Polska, na szczycie w Lizbonie w październiku 2007 r., przyłączyła się do protokołu brytyjskiego, dotyczącego stosowania Karty. Protokół ma następującą treść:

„Artykuł 1

1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.

2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.

Artykuł 2

Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.”

-> Analiza stanowiska doktryny prawniczej w sprawie protokołu

Komisja europejska przyjęła w 2010 r. „Strategię skutecznego wprowadzania w życie Karty praw podstawowych”, która ma zagwarantować, że jej działania będą zmierzać do zagwarantowania pełnej realizacji praw podstawowych zawartych w Karcie. Ma to być osiągane poprzez, między innymi, systematyczną kontrolę przez Komisję zgodności z Kartą projektów rozwiązań prawnych.

Komisja publikuje od 2010 r. sprawozdania roczne  ze stosowania Karty; przedstawiane są w nich działania zrealizowane i planowane, mające zagwarantować wykonywanie Karty.