IKE w pytaniach i odpowiedziach

1. Kto może oszczędzać na IKE?

W pierwszych latach funkcjonowania systemu oszczędzania na IKE, na koncie tym  mógł oszczędzać każdy, kto ukończył 16 lat i był zobowiązany w Polsce do płacenia podatku dochodowego od osób fizycznych (miał nieograniczony obowiązek podatkowy w Polsce). Natomiast od dnia wejścia w życieustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz ustawy o pracowniczych programach emerytalnych(Dz.U. z dnia 4 lutego 2010 r.), tj. od dnia 19 lutego 2010 r., dostosowano przepisy ustawy o IKE do przepisów prawa wspólnotowego, poprzez  umożliwienie dokonywania wpłat na IKE obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na ich miejsce zamieszkania, lub obywatelom innego państwa członkowskiego UE lub innego państwa – strony umowy o EOG.

Obecnie prawo do wpłat na IKE przysługuje osobie fizycznej, która ukończyła 16 lat.

Osoby małoletnie, w wieku 16 - 18 lat, mogą dokonywać wpłat na indywidualne konto emerytalne tylko w roku kalendarzowym, w którym otrzymują dochody z pracy, wykonywanej na podstawie umowy o pracę.

2.Czy osoba nie osiągająca stałych dochodów, np. okresowo bezrobotna, wykonująca wolny zawód, może oszczędzać na IKE?

Tak, osoby takie mogą założyć IKE. Osoby wykonujące wolne zawody, samozatrudnione oraz świadczące pracę głównie w oparciu o umowy cywilnoprawne szczególnie powinny odkładać dodatkowe oszczędności emerytalne na IKE, gdyż ze względu na stosunkowo niskie składki emerytalne odprowadzane do powszechnego systemu emerytalnego i częstsze przerwy w odprowadzaniu składek na ubezpieczenie emerytalne, mogą mieć nieporównywalnie niskie świadczenia emerytalne w stosunku do dochodów osiąganych w trakcie aktywności zawodowej.

3. Jaką kwotę  będzie można wpłacić do IKE?

W latach 2004 – 2008 na IKE  można było co roku wpłacić maksymalnie 150%  prognozowanego na dany rok przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

Od 1 stycznia 2009 r. maksymalny  roczny limit wpłat na IKE wynosi 300 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok. Zmianę tę wprowadzono przepisami ustawy  z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 220, poz. 1432). Dodatkowo ustawą tą określono, iż  limit wpłat na IKE w kolejnym roku nie może być niższy niż w roku poprzednim;

Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego co roku ogłasza wysokość tej kwoty do końca roku, poprzedzającego rok, w którym będę dokonywane wpłaty na IKE.

Osoby małoletnie (w wieku 16-18 lat) będą mogły wpłacić na IKE kwotę nie przekraczającą ich dochodów z tytułu umowy o pracę.

4. Czy można wpłacić na IKE więcej, niż wynosi roczny ustawowy limit?

W przypadku, gdy wpłacimy na IKE więcej niż dopuszczalny limit wpłaty na IKE, instytucja finansowa prowadząca nasze konto będzie zobowiązana do przekazania nam nadpłaconej kwoty w sposób określony w umowie.

5. Czy jest ustalona minimalna wysokość wpłaty na IKE?

Ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych nie ustaliła minimalnej wpłaty na IKE, a jedynie maksymalną. Niemniej jednak, mając na uwadze obecnie stosowane na rynku finansowym praktyki, można oczekiwać, że instytucje finansowe oferujące IKE będą wymagać od oszczędzających pewnych minimalnych wpłat.

6.Czy jest wyznaczony limit wieku, od którego można założyć IKE?

Tak. Osoba zakładająca IKE nie może mieć mniej niż 16 lat. W przypadku osób małoletnich
(w tym przypadku mowa jest o osobach w przedziale wiekowym 16 – 18 lat), które założą IKE, istnieje dodatkowe ograniczenie źródła pochodzenia wpłat. Winny to być dochody uzyskane z umowy o pracę, stąd wysokość wpłaty na IKE nie może w przypadku tych osób nie tylko przekroczyć 300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (od 19.02.2010 r.), ale również dochodów osiągniętych przez tę osobę z tytułu umowy o pracę.

7.Ile można mieć IKE?

Można jedynie posiadać jedno IKE. Na jednym IKE może gromadzić oszczędności wyłącznie jeden oszczędzający. Oznacza to, że nie można mieć wspólnego IKE z inną osobą, np. małżonkiem czy z dzieckiem. Od tej zasady jest tylko jeden wyjątek. Dotyczy on przypadku, kiedy zdecydujemy się powierzyć swoje oszczędności towarzystwu funduszy inwestycyjnych. W tym przypadku możemy podpisać umowy z kilkoma funduszami inwestycyjnymi, zarządzanymi przez dane towarzystwo.

8. Gdzie będzie można założyć IKE?

IKE będą mogły oferować:

• otwarte fundusze inwestycyjne i specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte,
• podmioty prowadzące działalność maklerską, a więc domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską
• zakłady ubezpieczeń na życie,
• banki,

od dnia 1 stycznia 2012 r. również dobrowolne fundusze emerytalne, utworzone przez powszechne towarzystwo emerytalne, zgodnie ze zmianą wprowadzoną ustawą z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw, związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398).

9. Na podstawie jakiej umowy będzie można gromadzić oszczędności emerytalne na IKE?

Oszczędności emerytalne na IKE będzie można gromadzić na podstawie pisemnej umowy o prowadzenie IKE, zawartej z funduszem inwestycyjnym, umowy o świadczenie usług polegających na wykonywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych i prowadzenie rachunku papierów wartościowych oraz rachunku pieniężnego,  zawartej z podmiotem prowadzącym działalność maklerską,  umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zawartej  z zakładem ubezpieczeń na życie, umowy o prowadzenie IKE zawartej z dobrowolnym funduszem emerytalnym. W banku będziemy mogli oszczędzać na IKE w ramach rachunku oszczędnościowego, co wiązać będzie się z koniecznością podpisania z tą instytucją umowy o prowadzenie rachunku bankowego. Jeśli mamy już podpisaną umowę ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym z towarzystwem ubezpieczeń na życie, a chcielibyśmy mieć również IKE w tej samej instytucji, to ustawowo istnieje możliwość, by w ramach dotychczasowej umowy ubezpieczenia oszczędzać również na IKE. Warto zatem przed podjęciem decyzji o zawarciu kolejnej umowy ubezpieczenia zapytać towarzystwo, czy dopuszcza możliwość dokonywania wpłat na IKE w ramach dotychczasowej umowy. Ustawa o IKE dopuszcza podobną możliwość, w sytuacji w której osoba pragnąca założyć konto IKE posiada już rachunek papierów wartościowych i rachunek pieniężny, służący do jego obsługi w podmiocie prowadzącym działalność maklerską, tj. domem maklerskim lub bankiem prowadzącym działalność maklerską.

10. Czy wybór instytucji finansowej, w której założono IKE, jest ostateczny? Czy po jakimś czasie będzie można ją zmienić? 

Nie, wybór instytucji finansowej, w której założymy IKE nie jest ostateczny. Zawsze mamy możliwość dokonania zmiany instytucji finansowej, w której gromadzimy swoje oszczędności emerytalne. Transfer środków zgromadzonych na IKE do innej instytucji jest zwolniony z podatku od dochodów kapitałowych. Jednak nie warto podejmować takiej decyzji pochopnie i zbyt często. Musimy się bowiem liczyć z faktem, że każda inwestycja potrzebuje czasu, by przynieść zyski, a instytucje finansowe mogą uzależniać wysokość pobieranych opłat za prowadzenie IKE od długości oszczędzania w danej instytucji. Ponadto instytucje finansowe mają prawo do pobrania ze środków zgromadzonych na IKE dodatkowej opłaty, jeżeli zdecydujemy się na przetransferowanie naszych oszczędności emerytalnych do innej instytucji przed upływem 12 miesięcy od zawarcia z nią umowy o prowadzenie IKE. Należy również pamiętać o tym, że ustawa zezwala tylko na przetransferowanie całości zgromadzonych środków, dopuszczając dwa wyjątki – w przypadku transferu pomiędzy funduszami inwestycyjnymi zarządzanymi przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych, oraz gdy transferowane są środki przyznane w postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym – wtedy kwota środków uzyskanych w wyniku tych postępowań z reguły nie będzie stanowiła równowartości zgromadzonych środków, tylko ich część.

11. Czy będę musiał zapłacić za zmianę instytucji finansowej?

Instytucje finansowe mogą od nas pobrać dodatkową opłatę za zmianę instytucji finansowej, jeżeli zdecydujemy się na podpisanie umowy o prowadzenie IKE z inną instytucją finansową przed upływem 12 miesięcy od dnia podpisania umowy. Oznacza to, że musimy oszczędzać co najmniej 12 miesięcy w danej instytucji, by nie ponieść dodatkowej opłaty z tytułu transferu naszych środków z IKE z jednej instytucji o drugiej. Warto jednak zauważyć, że instytucje finansowe nie mają obowiązku pobierania tej opłaty, a jedynie taką możliwość. Jeśli zdecydują się nią obciążać oszczędzających, ich wysokość winna znaleźć się w umowie o prowadzenie IKE. 

12. Kiedy korzystam ze zwolnienia podatkowego?

Przyjęto założenie, że indywidualne konto emerytalne ma służyć oszczędzaniu na dodatkową emeryturę, dlatego też z ulgi podatkowej będą mogły skorzystać jedynie osoby, które dokonają wypłaty zgromadzonych oszczędności dopiero po 60 roku życia, a w przypadku nabycia uprawnień emerytalnych po 55 roku życia. Obok spełnienia warunku wieku, by skorzystać ze zwolnienia podatkowego oszczędzający muszą również:

a. dokonywać wpłat na IKE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych albo

b. dokonać wpłaty ponad połowy wartości wszystkich wpłat na IKE nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty.

13. Czy jeżeli przed ukończeniem 60 roku życia i przy spełnieniu warunku okresu gromadzenia oszczędności na IKE wcześniej wypłacę pieniądze z IKE, mogę za jakiś czas ponownie podpisać  umowę o prowadzenie IKE i zacząć jeszcze raz oszczędzać?

Tak, wcześniejsze wycofanie zgromadzonych oszczędności jest możliwe, jednakże będzie się to wiązało z zapłaceniem podatku od dochodów kapitałowych, na powszechnie obowiązujących zasadach. Oznacza to, że  wypracowane  zyski  w momencie ich wycofania będą opodatkowane 19% podatkiem, podobnie jak inne dochody kapitałowe. Osoby, które będą zmuszone do wcześniejszego wypłacenia środków zgromadzonych na IKE i nie skorzystają ze zwolnienia podatkowego od dochodów kapitałowych będą mogły ponownie otworzyć IKE.

14. Czy po ukończeniu 60 roku życia mogę kontynuować oszczędzanie na IKE?

Tak, jest to możliwe. Po ukończeniu 60 roku życia można również założyć IKE, oczywiście pod warunkiem, że będzie to nasze pierwsze IKE i wcześniej nie dokonaliśmy wypłaty środków z IKE, czyli nie skorzystaliśmy ze zwolnienia podatkowego.

15. Czy mogę założyć i gromadzić oszczędności na IKE jeśli jestem emerytem?

Ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych nie zabrania emerytom i rencistom zakładania i gromadzenia oszczędności emerytalnych na IKE. Natomiast niewątpliwie IKE pomyślane jest jako konto, na którym gromadzone są środki, które po osiągnięcia wieku emerytalnego winny uzupełniać dochody emerytalne. Dlatego trzeba pomyśleć o jego założeniu znacznie wcześniej.

16. Jestem już uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego. Czy mogę równocześnie mieć IKE?

Tak, oszczędzać na IKE można bez względu na to, czy jest się już uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego. Na IKE mogą oszczędzać również osoby, które są uczestnikami więcej niż jednego programu.

17. Czy i kiedy mogę przenieść środki zgromadzone na IKE do pracowniczego programu emerytalnego?

Oczywiście będzie można dokonywać transferu środków zgromadzonych na IKE do pracowniczego programu emerytalnego. Podobnie, jak w przypadku transferu środków zgromadzonych na IKE z jednej instytucji finansowej do drugiej nie zapłacimy podatku od dochodów kapitałowych, tak samo nie zapłacimy go transferując środki zgromadzone na IKE do pracowniczego programu emerytalnego. Wypłaty transferowej z IKE do PPE możemy dokonać w każdym momencie, możemy jednak liczyć się z możliwością zapłacenia dodatkowej opłaty z tego tytułu, jeżeli zdecydujemy się na transfer przed upływem 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy z instytucją finansową. Warto również pamiętać, że w roku w którym dokonamy transferu z IKE do pracowniczego programu emerytalnego nie możemy już założyć kolejnego IKE. Będziemy mogli to uczynić dopiero w następnym roku kalendarzowym.

18. Czy i kiedy można dokonać transferu środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym? 

Środki zgromadzone w pracowniczym programie emerytalnym możemy przetransferować na IKE tylko po rozwiązaniu stosunku pracy z pracodawcą prowadzącym program albo w przypadku likwidacji programu. 

19. Czy w przypadku śmierci osoby oszczędzającej na IKE, zgromadzone na tym koncie środki wchodzą w masę spadkową i są opodatkowane, czy też nie?

 To, czy zgromadzone oszczędności wejdą w masę spadkową zależy od tego, czy oszczędzający,  zawierając umowę o prowadzenie IKE, wskaże osoby uprawnione do środków zgromadzonych na IKE. W umowie o prowadzenie IKE oszczędzający może wskazać osobę (można wskazać ich kilka), której zostaną wypłacone środki po jego śmierci. Taką dyspozycję można w każdym czasie zmienić. Natomiast gdy oszczędzający nie wyznaczy takiej osoby, środki zgromadzone na IKE przypadają spadkobiercom, a w przypadku IKE prowadzonego przez zakłady ubezpieczeń w formie umowy ubezpieczenia na życie, jeżeli oszczędzający nie wskazał osoby uprawnionej i nie ma osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia, suma ta przypada najbliższej rodzinie ubezpieczonego w kolejności ustalonej w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Osoba uprawniona (osoba wskazana bądź spadkobierca) do środków zgromadzonych na IKE może je wypłacić albo przenieść na swoje IKE, bądź do pracowniczego programu emerytalnego. W każdym z tych przypadków środki te zwolnione są zarówno od podatku dochodowego od dochodów kapitałowych, jak i z podatku od spadków i darowizn.