Informacja o przyjętej w Polsce procedurze adopcji międzynarodowej przez kandydatów mających miejsce zwykłego pobytu w państwach stronach Konwencji

Zasadniczym celem adopcji jest stworzenie stabilnego środowiska rodzinnego dla dziecka pozbawionego opieki swoich biologicznych rodziców. Adopcja skutkuje powstaniem stosunku pokrewieństwa, jaki istnieje między rodzicami a dzieckiem.

Zgodnie z polskim ustawodawstwem przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra (art. 114 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Przesłanka małoletności jest spełniona, jeżeli dziecko jest małoletnie w dniu złożenia wniosku o przysposobienie. Samo postępowanie sądowe może natomiast zakończyć się wydaniem orzeczenia o przysposobieniu już po uzyskaniu przez dziecko pełnoletności.

Według kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 114¹ § 1) przysposobić mogą tylko osoby, które:

1. Mają pełną zdolność do czynności prawnych, ponieważ umożliwia ona po adopcji sprawowanie władzy rodzicielskiej.
2. Posiadają kwalifikacje osobiste, które pozwolą w przyszłości na wywiązywanie się
   z obowiązków rodzicielskich – tj. odpowiednie kwalifikacje moralne, zdrowotne
   i stabilną sytuację materialną.
3. Uzyskały opinię kwalifikacyjną ośrodka adopcyjnego oraz świadectwo ukończenia szkoleniaorganizowanego przez ten ośrodek (wymóg posiadania świadectwa ukończenia szkolenia organizowanego przez polski ośrodek adopcyjny nie dotyczy kandydatów do przysposobienia dziecka mających miejsce zwykłego pobytu poza granicami kraju).

Ponadto, między przysposabiającym a przysposabianym musi zachodzić odpowiednia różnica wieku. W świetle ustawodawstwa polskiego ocena jaka różnica wieku powinna być zachowana w konkretnej sprawie należy do sądu. Ustawodawca nie określił bowiem dokładnie jaka różnica wieku jest odpowiednia, jak ma to miejsce w ustawodawstwach niektórych innych państw.

Zgodnie z art. 115 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie. Małżeństwo rozumiane jest jako związek kobiety i mężczyzny. Możliwa jest także adopcja przez osobę samotną. Zwykle osoby samotne adoptują starsze dzieci, którym mogą służyć za autorytet i wsparcie. Ważne jest, by podczas procedury kwalifikacyjnej wykazały one, że w procesie wychowywania dziecka mogą liczyć na wsparcie ze strony członków najbliższej rodziny.

Do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego, który ukończył lat trzynaście. Sąd opiekuńczy powinien także wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat trzynastu, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia. Sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest on zdolny do wyrażenia zgody lub jeżeli z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem przysposabianego.

Ponadto do przysposobienia jest potrzebna zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Sąd opiekuńczy może jednak ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.

Jeżeli dziecko pozostaje pod opieką, do przysposobienia potrzebna jest zgoda opiekuna prawnego. Jednakże sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.

Ponadto należy zaznaczyć, iż zgodnie z art. 167 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2017 r. poz. 697 z pózn. zm., t.j.), dziecko może być zakwalifikowane do przysposobienia związanego ze zmianą dotychczasowego miejsca zamieszkania dziecka na terytorium Polski na miejsce zamieszkania w innym państwie po wyczerpaniu wszystkich możliwości znalezienia kandydata do przysposobienia tego dziecka na terenie kraju, chyba że między przysposabiającym a przysposabianym dzieckiem istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego dziecka. Zatem w praktyce do przysposobienia zagranicznego kwalifikowane są dzieci starsze, liczne rodzeństwa lub dzieci chore, czy też opóźnione w rozwoju, dla których nie udało się uprzednio znaleźć odpowiedniej rodziny w kraju.

Przysposobienie dokonuje się na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego – wydziału rodzinnego i nieletnich sądu rejonowego – na wniosek osoby lub osób (małżonków) przysposabiających (art. 117 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, art. 585 § 1 kodeksu postępowania cywilnego). Wniosek ten powinien być złożony w sądzie opiekuńczym właściwym dla miejsca zamieszkania wnioskodawców lub dziecka (art. 585 § 2 kodeksu postępowania cywilnego). Postanowienie orzekające przysposobienie staje się skuteczne po uprawomocnieniu się. W przypadku adopcji zagranicznych dokonywanych w trybie Konwencji o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego sporządzonej w Hadze dnia 29 maja 1993 r. (dalej Konwencja haska) sąd wydaje także potwierdzenie dokonania przysposobienia zgodnie z Konwencją.

Zgodnie z art. 14 Konwencji haskiej, osoby mające zwykły pobyt w Umawiającym się Państwie, które zamierzają przysposobić dziecko na stałe zamieszkałe w innym Umawiającym się Państwie (w omawianej procedurze jest to Polska), powinny zwrócić się do organu centralnego państwa ich zwykłego pobytu lub innej upoważnionej przez ten organ organizacji, w celu sporządzenie sprawozdania, o którym mowa w art. 15 Konwencji.

Dossier potencjalnych rodziców adopcyjnych jest następnie przesyłane przez organ centralny państwa przyjmującego (czyli organ centralny państwa na terenie którego wnioskodawcy mają miejsce zwykłego pobytu) albo inną upoważnioną przez ten organ organizację do jednego z trzech polskich ośrodków adopcyjnych upoważnionych do współpracy z organami centralnymi innych państw lub z licencjonowanymi przez rządy innych państw organizacjami lub ośrodkami adopcyjnymi. W sprawach, gdzie pośredniczy akredytowana organizacja zagraniczna, dokumenty wysyłane są bezpośrednio do ośrodka adopcyjnego, z którym dana organizacja współpracuje, natomiast w sprawach, gdzie nie występuje pośrednictwo akredytowanej organizacji zagranicznej, dokumenty do ośrodka adopcyjnego wysyłane są za pośrednictwem Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, wykonującego zadania polskiego organu centralnego wyznaczonego zgodnie
z art. 6 Konwencji haskiej.

Z uwagi na poszanowanie powyższego, w dniu 17 stycznia 2017 roku w Monitorze Polskim zostało ogłoszone Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 stycznia 2017 roku w sprawie listy ośrodków adopcyjnych upoważnionych do współpracy z organami centralnymi innych państw lub z licencjonowanymi przez rządy innych państw organizacjami lub ośrodkami adopcyjnymi (M.P. poz. 35). Obwieszczenie weszło w życie z dniem 17 stycznia 2017 roku.Na mocy wskazanego dokumentu do współpracy w dziedzinie adopcji międzynarodowej zostały wyznaczone następujące ośrodki adopcyjne:

1. Diecezjalny Ośrodek Adopcyjny z siedzibą w Sosnowcu;
2. Katolicki Ośrodek Adopcyjny z siedzibą  w Warszawie;

W Katolickim Ośrodku Adopcyjnym w Warszawie istnieje Komisja do spraw adopcji, która dobiera do potrzeb dziecka zakwalifikowanego wcześniej do adopcji międzynarodowej odpowiednią rodzinę adopcyjną. Następnie całość dokumentacji kandydatów oraz dziecka jest przesyłana do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wykonującego zadania polskiego organu centralnego, w celu wydania zgody, o której mowa w art. 17 c Konwencji. Dopiero po wydaniu tej zgody może nastąpić pierwszy kontakt między dzieckiem
a przyszłymi przysposabiającymi.

Do celów adopcji wymagane są następujące dokumenty dotyczące kandydatów, przetłumaczone na język polski przez tłumacza przysięgłego oraz odpowiednio poświadczone (opatrzone pieczęcią Apostille albo zalegalizowane w inny sposób):

1. Wniosek o adopcję dziecka/dzieci (nie ma formalnego wzoru);
2. Odpisy aktów urodzenia przyszłych rodziców;
3. Odpis aktu małżeństwa;
4. Zaświadczenie o niekaralności;
5. Zaświadczenie o zatrudnieniu i/lub dochodach;
6. Poświadczenie obywatelstwa (np. kopie paszportów);
7. Dokumentacja medyczna – poświadczenie braku przeciwwskazań medycznych;
8. Wywiad adopcyjny, tzw. „home study”, przeprowadzony przez uprawnioną instytucję;
9. Zgoda organu centralnego kraju wnioskodawcy/wnioskodawców na adopcję zagraniczną wystawiona imiennie na wnioskodawcę/wnioskodawców oraz zgoda na wjazd i stały pobyt dziecka w kraju przyjmującym (w sytuacji dziecka urodzonego w Polsce,
   a przysposabianego przez osoby zamieszkałe poza granicami Polski).
10. Zgoda  na monitorowanie sytuacji dziecka po adopcji dziecka przez stronę polską.

Ponadto należy zaznaczyć, iż zgodnie z art. 120¹kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli przez przysposobienie przysposabiany ma zmienić dotychczasowe miejsce zamieszkania w Polsce na miejsce zamieszkania w innym państwie, przysposobienie może być orzeczone po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w Polsce.

Przy wykonywaniu nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy korzysta z pomocy ośrodka adopcyjnego oraz, w razie potrzeby, organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych.

Polskie akty prawne regulujące sprawy przysposobienia:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2017 r., poz.2082, z późn. zm.),
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r., poz. 1822, z późn. zm.),
3. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2017 r., poz. 697 z pozn.zm., t.j.),
4. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 201, poz. 1666,
   z późn. zm.),
5. Ustawa z dnia 29 września 1986 r. prawo o aktach stanu cywilnego ( Dz. U. z 2016 r., poz. 2064, z późn. zm.)
6. Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2015 r., poz. 1792, t.j.),
7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2011 r.
   sprawie szkolenia dla kandydatów do przysposobienia dziecka (Dz. U. Nr 272,
   poz. 1610)
8. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 sierpnia 2015 r.
   w sprawie wzoru kwestionariusza wywiadu adopcyjnego oraz wzoru karty dziecka (Dz. U. z 2015 r. poz. 1303).

Wybrane umowy międzynarodowe regulujące sprawy przysposobienia:

1. Konwencja o Prawach Dziecka ONZ z dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. 1991, Nr 120, poz. 526, z późn. zm.).
2. Konwencja z dnia 29 maja 1993 r. o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego, tzw. Konwencja haska (Dz. U. 2000, Nr 39,
   poz. 448).
3. Europejska Konwencja o Przysposobieniu Dzieci z dnia 24 kwietnia 1967 r.,
   tzw. konwencja strasburska (Dz. U. 1999, Nr 99, poz. 1157).

Pliki do pobrania

Information on intercountry adoption procedure in Poland  (29 KB)