Zatrudnienie w 2005 roku

Wskaźnik zatrudnienia w Polsce jest niższy o 13 punktów proc. w porównaniu do krajów „starej” Unii i o 9 punktów proc. niż w pozostałych nowych krajach członkowskich. Różnica między Polską a unijną piętnastką w przeważającej części spowodowana jest niższą aktywnością zawodową najstarszych i najmłodszych uczestników rynku pracy. Za pozostałą część odpowiada przede wszystkim niższy poziom wykształcenia oraz odmienna struktura demograficzna.

W latach 1998 – 2003 w Polsce nastąpił najwyższy spadek wskaźników zatrudnienia oraz aktywności zawodowej, a także najwyższy wzrost stopy bezrobocia wśród obecnych krajów członkowskich UE. W tym czasie różnica wskaźników zatrudnienia między Polską a unijną „piętnastką” wzrosła o ok. 11 punktów proc., a między Polską a pozostałymi nowymi krajami członkowskimi o niemal 9 punktów proc. Dopiero w 2004 r. rozpoczęła się stopniowa poprawa sytuacji.

Według raportu Departamentu Analiz i Prognoz MGiP pt. „Zatrudnienie w Polsce 2005 r.”, źródłem powiększenia się luki zatrudnieniowej między rokiem 1998 a 2003 były gwałtowne zmiany na rynku pracy, wywołane negatywnym szokiem popytowym z 1998 r. (kryzys rosyjski) wzmocnionym później przez negatywny szok technologiczny (spowolnienie gospodarcze z lat 2001-2002). Jednak głębszych przyczyn tak znacznej skali oddziaływania i dużej trwałości skutków tych szoków należy szukać w czynnikach o charakterze strukturalnym i instytucjonalnym.

Czynniki strukturalne związane są z cechami polskich pracowników oraz osób bezrobotnych i biernych zawodowo (np. wykształcenie, struktura demograficzna), strukturą sektorową polskiej gospodarki (udział przemysłu, usług, rolnictwa) i jej produktywnością (zaawansowaniem technologicznym poszczególnych sektorów).

Niezwykle istotna dla sytuacji na rynku pracy jest interakcja między czynnikami strukturalnymi i instytucjonalnymi. Mogą się one wzajemnie wzmacniać lub znosić, a jedne działania rządu mogą warunkować skuteczność drugich. O ile wpływ polityki gospodarczej na czynniki strukturalne, choć istnieje, to jest jednak bardzo rozłożony w czasie i wymaga działań długofalowych i skoordynowanych, to na czynniki instytucjonalne rząd może wpływać silniej i znacznie szybciej, przede wszystkim przez regulacje prawne i budowę odpowiedniej jakości infrastruktury rynku pracy.

Autorzy raportu „Zatrudnienie w Polsce 2005” dokonali oceny wpływu na polski rynek pracy najważniejszych czynników instytucjonalnych, do których zaliczono kształt systemu zabezpieczenia społecznego, wysokość opodatkowania pracy (w połączeniu z wynagrodzeniem minimalnym i modelem negocjacji płacowych), organizację aktywnych polityk rynku pracy zakresie służb zatrudnienia oraz regulacje w zakresie prawa pracy.

Według raportu instytucjonalnym czynnikiem, który ma decydujące znacznie dla bardzo wczesnego, w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej, wycofywania się z rynku pracy Polaków po 44 roku życia jest kształt systemu zabezpieczenia społecznego. Najbardziej dezaktywizujace oddziaływanie, wśród łatwo w Polsce dostępnych świadczeń społecznych, mają wcześniejsze emerytury oraz świadczenia przedemerytalne, które skłaniają do bierności zawodowej osoby po 44 roku życia. W przypadku kobiet ich negatywne oddziaływanie jest wzmocnione przez niski ustawowy wiek emerytalny. Z kolei problemem systemu rentowego jest przede wszystkim fakt, że renty inwalidzkie otrzymują osoby przeciętnie o kilka lat młodsze niż w innych krajach OECD; sam napływ nowych świadczeniobiorców jest jednak mały.

Kolejnym czynnikiem instytucjonalnym, który oddziałuje negatywnie na poziom zatrudnienia przede wszystkim osób o najniższych kwalifikacjach oraz tych, które mogą liczyć na alternatywne wobec pracy źródła dochodów (np. świadczenia społeczne) jest klin podatkowy, na który składa się zarówno podatek PIT i składki na ubezpieczenia społeczne pracownika i pracodawcy, jak i podatki pośrednie. Duże znaczenie mają przy tym interakcje z łatwo dostępnymi (dla pewnych grup) świadczeniami społecznymi i płacą minimalną (która znacznie wzrośnie w najbliższych latach na skutek decyzji parlamentu z lipca 2005, co doprowadzi do spadku popytu na pracę osób niskokwalifikowanych). Problemem jest przede wszystkim niska progresja podatkowa na samym początku skali dochodowej przy wysokiej średniej stawce (niezbędnej do finansowania rozbudowanych transferów). W chwili obecnej klin podatkowy dla pracy najemnej w Polsce jest de facto liniowy. Podatki nie mają znaczenia dla perspektyw zatrudnienia osób nieco lepiej wykwalifikowanych i znajdujących się w tzw. prime-age (25-44 lata). Całkowity wpływ opodatkowania na rynek pracy jest jednak mniejszy niż transferów społecznych, jest także wobec nich wtórny.

Problemem instytucjonalnym jest także brak dobrej jakości pośrednictwa pracy, które jest tanią i najskuteczniejszą formą pomocy publicznej dla osób poszukujących pracy. Prowadzone w Polsce aktywne polityki rynku pracy są mało skuteczne. Dzieje się tak dlatego, że publiczne służby zatrudnienia są słabe organizacyjnie i personalnie, choć zmiany instytucjonalne zostały zapoczątkowane ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Zdecydowanie zbyt dużą część środków przeznaczanych na aktywną politykę rynku pracy wydaje się na prace interwencyjne i roboty publiczne, które są w świetle doświadczeń międzynarodowych nieskuteczne. Można też sądzić, że urzędy pracy zbyt często kierują swoje działania do bezrobotnych, którzy poradziliby sobie sami (np. młodych i dobrze wykształconych), unikając aktywności wobec tych, którym najtrudniej jest pomóc.

Stroną instytucjonalnej obudowy polskiego rynku pracy która w ostatnich latach uległa zasadniczej poprawie jest elastyczne prawo pracy. Pracodawcy dysponują pełną gamą rozwiązań, które umożliwią dopasowanie kształtu kontraktu zawieranego z pracownikiem do specyfiki wykonywanej pracy. Znaczne postępy w tym zakresie zostały dokonane w ostatnich latach. Rolą elastycznego prawa pracy jest przede wszystkim zmniejszenie dolegliwości bezrobocia (poprzez skrócenie okresów pozostawania na nim) i właściwe wyważenie interesów pracownika i pracodawcy. Jednak jego wpływ na poziom zatrudnienia i bezrobocia jest znikomy. Elastyczne prawo pracy ma natomiast bardzo duży wpływ na strukturę zatrudnienia i bezrobocia. To uelastycznieniu prawa pracy należy przypisać znaczny wzrost w ostatnich latach znaczenia kontraktów na czas określony w zawartych umowach o pracę i obniżenie bezrobocia długookresowego w niektórych grupach bezrobotnych.

Raport wymienia czynniki o charakterze strukturalnym wpływające na polski rynku pracy:
· odmienna struktura demograficzna (mniejszy udział w populacji osób w wieku 30-44 lat i większy udział osób w wieku 15-29 i 45-54 obniża wskaźnik zatrudnienia w Polsce względem „starej” piętnastki),
· odmienna produktywność i struktura sektorowa gospodarek Polski, UE15 i nowych krajów członkowskich. Niskie zatrudnienie w usługach jest pochodną niskiej produktywności w przemyśle i rolnictwie, a także niskiego uprzemysłowienia w wielu regionach kraju. Niskie zatrudnienie w opiece zdrowotnej i nauce wynika z dominacji w wydatkach publicznych wydatków transferowych, które ,,wypychają\'\' między innymi wydatki na ochronę zdrowia i naukę.
· przeciętna jakość kapitału ludzkiego – niski przeciętny poziom wykształcenia w porównaniu do krajów Unii Europejskiej (osoby o wykształceniu podstawowym i zasadniczym zawodowym są silnie nadreprezentowane zarówno w bezrobociu, jak i bierności zawodowej). Ponadto z raportu wynika, że mimo iż rośnie liczba studentów, obecna struktura kierunkowa studiów wyższych w Polsce nie jest właściwa, potrzebne jest zwiększenie absolwentów studiów ścisłych i technicznych. Niezbędnym tego warunkiem jest podniesienie jakości kształcenia na wszystkich etapach edukacji polegające w szczególności na podniesieniu wśród polskich uczniów zdolności do abstrakcyjnego myślenia i prowadzenia samodzielnego i złożonego rozumowania.
Według raportu, aby rozpoczęta w 2004 r. poprawa była trwała konieczne jest:
· stworzenie atrakcyjnych warunków dla nowoczesnej przedsiębiorczości i jej wysoko wykwalifikowanych pracowników. Promowanie wysokoproduktywnych inwestycji w przemyśle oraz tworzenie warunków infrastrukturalnych dla jego rozwoju, tak aby możliwy był szybki wzrost produktywności pracy, będący warunkiem niezbędnym do rozbudowy sektora usług w Polsce w tempie pozwalającym na absorpcję nadwyżki zatrudnienia istniejącej w rolnictwie,
· podniesienie jakości edukacji w szkolnictwie powszechnym, zwłaszcza w obszarze formowania umiejętności matematycznych polskich uczniów. Zmiana struktury kształcenia w szkolnictwie wyższym dzięki znacznemu zwiększeniu liczby studentów kierunków przyrodniczych i inżynieryjnych, tak aby budowa nowoczesnego, wysoce wydajnego przemysłu nie napotkała na brak odpowiednio kwalifikowanych kadr,
· położenie nacisku na aktywizację osób zagrożonych bezrobociem zwłaszcza w wieku niemobilnym, w tym wspieranie polityki zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwach,
· rezygnacja z pasywnych, dezaktywizujących narzędzi polityki rynku pracy w postaci zmian w systemie zabezpieczenia społecznego, przede wszystkim w zakresie wcześniejszych emerytur i świadczeń przedemerytalnych,
· zmiana orientacji aktywnych polityk rynku pracy, w tym zwłaszcza wzrost znaczenia pośrednictwa pracy w ogóle prowadzonych działań aktywizacyjnym i skierowanie ich w większym stopniu na grupy najbardziej tego potrzebujące.
· wprowadzenie narzędzi pozwalających na wiarygodną ocenę efektywności działania służb zatrudnienia (zwłaszcza w perspektywie wykorzystywania środków z EFS),
· zmniejszenie klina podatkowego dla osób o najniższych dochodach przez wprowadzenie silnej progresji na samym początku skali podatkowej,
· reforma regulacji określających zbiorowe stosunki pracy.
Pobierz plik:

  Raport "Zatrudnienie w Polsce 2005"

(pobierz plik w formacie .pdf)
  Prezentacja "Zatrudnienie w Polsce w 2005 r."
(pobierz plik w formacie .ppt )