Dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym zapewniają koordynację systemów zabezpieczenia społecznego obowiązujących w Polsce i drugim umawiającym się państwie. Umowy te poprawiają sytuację świadczeniobiorców w zakresie możliwości nabywania prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego, gdyż gwarantują ochronę ubezpieczeniową wszystkim osobom objętym zakresem podmiotowym danej umowy. Dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym powodują, że podejmowanie przez polskich obywateli pracy w państwach związanych z Polską taką umową zawsze pozytywnie skutkuje w zakresie nabywania prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego.
Zawierane przez Polskę dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym oparte są na międzynarodowych standardach w zakresie zawierania tego typu umów, tj.: podstawowych zasadach koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, czyli:
-
zasadzie równego traktowania,
-
zasadzie stosowania jednego ustawodawstwa,
-
zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia,
-
zasadzie zachowania praw nabytych (eksportu świadczeń).
Zakres przedmiotowy umów jest zróżnicowany. Zazwyczaj obejmuje on: świadczenia z tytułu starości (emerytury), świadczenia z tytułu niezdolności do pracy (renty inwalidzkie), świadczenia z tytułu śmierci żywiciela rodziny (renty rodzinne), świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, świadczenia chorobowe (zasiłki chorobowe); a jeżeli obie strony wyrażą taką wolę, także świadczenia zdrowotne, zasiłki rodzinne, zasiłki z tytułu bezrobocia.
Dwustronne umowy a Unia Europejska
Do dnia 30 kwietnia 2004r. stosunki w zakresie zabezpieczenia społecznego między Polską a innymi państwami regulowały dwustronne umowy (konwencje) o zabezpieczeniu społecznym. W latach 1948-2004 Polska związała się tego typu umowami z kilkunastoma państwami. Wśród tych państw (potocznie zwanych „państwami umownymi”), były także państwa członkowskie Unii Europejskiej. Umowy te z dniem 1 maja 2004r. zostały zastąpione przez przepisy Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 i już nie obowiązują. Do umów tych zaliczamy:
· Umowę z dnia 7 września 1998r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii o zabezpieczeniu społecznym (DzU z 2000r. nr 104, poz. 1105),
· Konwencję Generalną z dnia 26 listopada 1965r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Królestwem Belgii o zabezpieczeniu społecznym (DzU z 1967r. nr 40, poz. 201),
· Umowę z dnia 5 kwietnia 1948r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką o ubezpieczeniu społecznym (DzU z 1949r. nr 6, poz. 34),
· Umowę z dnia 5 kwietnia 1948r. pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką o współpracy w dziedzinie polityki i administracji społecznej (DzU z 1949r. nr 6, poz. 32),
· Konwencję Generalną z dnia 9 czerwca 1948r. pomiędzy Polską a Francją o zabezpieczeniu społecznym (DzU z 1949r. nr 24, poz. 158),
· Umowę z dnia 3 maja 1985 r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Greckiej o ubezpieczeniu społecznym osób zatrudnionych na terytorium drugiego Państwa (DzU z 1986 r. nr 30, poz.147),
· Umowę z dnia 3 maja 1985r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Republiki Greckiej o uregulowaniu niektórych problemów zabezpieczenia społecznego (niepublikowana),
· Konwencję z dnia 22 lutego 2001r. między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Hiszpanii o zabezpieczeniu społecznym (DzU z 2004 r. nr 28, poz. 244),
· Umowę z dnia 26 marca 2003r. między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Niderlandów o zabezpieczeniu społecznym (DzU z 2005 r. nr 75, poz. 660),
· Umowę z dnia 16 stycznia 1958r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym (DzU z 1959 r. nr 19, poz.114) - w odniesieniu do Republiki Słowenii,
· Umowę z dnia 16 stycznia 1958r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (DzU z 1959r. nr 19, poz.116) - w odniesieniu do Republiki Słowenii,
· Konwencję z dnia 1 lipca 1996r. między Rzecząpospolitą Polską a Wielkim Księstwem Luksemburga w sprawie zabezpieczenia społecznego (DzU z 2001r. nr 143, poz. 1596),
· Umowę z dnia 25 kwietnia 1973r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o ubezpieczeniu społecznym pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego Państwa (DzU z 1974r. nr 42, poz. 250),
· Umowę z dnia 8 grudnia 1990r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (DzU z 1991r. nr 108, poz. 468),
· Umowę z dnia 14 lutego 1959r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Węgierską Republiką Ludową o współpracy w dziedzinie polityki społecznej (DzU z 1959r. nr 67, poz. 416),
· Porozumienie z dnia 20 grudnia 1934r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Łotewską dotyczące ubezpieczeń społecznych (DzU z 1935r. nr 47, poz. 322),
· Porozumienie z dnia 2 czerwca 1992r. w sprawie wzajemnego przekazywania świadczeń emerytalno-rentowych dla uprawnionych osób zamieszkałych w Rzeczypospolitej Polskiej oraz w Republice Litewskiej (niepublikowane).
Z dniem przystąpienia Bułgarii do Unii Europejskiej, tj. od 1 stycznia 2007r. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 zastąpiło także:
· umowę z dnia 9 czerwca 2005r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Bułgarii o zabezpieczeniu społecznym (DzU. z 2006r., nr 172, poz. 1231).
Jednakże nie oznacza to, że obowiązywanie powyższych umów zostało przez zainteresowane państwa oficjalnie wypowiedziane i, że całkowicie zniknęły one z naszego porządku prawnego. Polska, jak też żadne z państw członkowskich UE/EOG związanych z Polską dwustronną umową o zabezpieczeniu społecznym oficjalnie nie dokonało wypowiedzenia żadnej z tych umów. Umowy te nie zostały wypowiedziane z uwagi na następujące czynniki:
1. nadrzędność prawa wspólnotowego nad prawem krajowym - nie ma potrzeby wypowiadania dotychczas zawartych z państwami członkowskimi UE/EOG umów o zabezpieczeniu społecznym, gdyż do stanów prawnych obowiązujących od 1 maja 2004r. automatycznie zastosowanie mają przepisy wspólnotowe, czyli przepisy Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71,
2. przeszłość (okres do dnia wejścia Polski do UE) - dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym nadal obowiązują w stosunku do praw (świadczeń) przyznanych na ich podstawie. W czasie obowiązywania tych umów wiele osób na podstawie ich postanowień uzyskało prawo do pewnych świadczeń. Umowy te stanowiły i nadal stanowią podstawę prawną przyznania im określonych praw. W przypadku jakichkolwiek dalszych działań dotyczących tych świadczeń (np. postępowanie sądowe toczące się w sprawie) nadal mają zastosowanie przepisy umów, na podstawie których prawo (świadczenie) zostało przyznane lub odmówiono jego przyznania. Oznacza to, że nawet po wejściu Polski do Unii umowy te mają zastosowanie do świadczeń nabytych w okresie ich obowiązywania,
3. prawo korzyści - zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, w pewnych sytuacjach, istnieje możliwość przyznania prawa do świadczenia na podstawie umowy, mimo że w danym państwie obowiązują już postanowienia Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71. Trybunał stwierdził, że jeżeli pracownikowi na podstawie umowy o zabezpieczeniu społecznym zawartej między państwami członkowskimi przysługują pewne prawa i umowa ta jest dla niego bardziej korzystna niż przepisy wspólnotowe, które go objęły, wówczas prawa wynikające z tej umowy są przez pracownika nabywane trwale, a wszelkie ograniczenia tych praw są niezgodne z art. 39 i 42 TWE. W takim przypadku jest więc możliwe niestosowanie przepisów Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71, lecz korzystanie z postanowień umowy. Zastosowanie korzystniejszych postanowień umowy międzynarodowej, a nie postanowień rozporządzenia, jest możliwe, o ile spełnione są dwa warunki:
· pracownik skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się przed wejściem w życie rozporządzenia 1408/71,
· okresy ubezpieczenia uwzględniane do przyznania prawa do świadczenia zostały przebyte w całości lub części w przedziale czasowym poprzedzającym obowiązywanie w danym państwie Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71.
Obowiązujące umowy o zabezpieczeniu społecznym
Obecnie obowiązują następujące umowy o zabezpieczeniu społecznym:
- Umowa z dnia 16 stycznia 1958r. między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym (DzU. z 1959r. nr 19, poz.114) - w odniesieniu do: Bośni i Hercegowiny, Serbii oraz Czarnogóry,
- Umowa z dnia 6 kwietnia 2006r. między Rzeczapospolitą Polską a Republiką Macedonii o zabezpieczeniu społecznym (Dz.U. z 2007r., nr 229, poz. 1686),
- Umowa z dnia 2 kwietnia 2008 roku o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki,
- Umowa z dnia 2 kwietnia 2008 roku o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Kanadą,
- Umowa z dnia 25 lutego 2009 roku o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Korei,
- Umowa z dnia 7 października 2009 roku między Rzecząpospolitą Polską a Australią o zabezpieczeniu społecznym .
- Umowa z dnia 18 maja 2012 roku między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym.
- Umowa z dnia 9 września 2013 roku między Rzecząpospolitą Polską a Mołdawią o zabezpieczeniu społecznym.
AustraliąA
a także na podstawie zapisu w załączniku nr III, część A Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71:
· art. 33 ust. 3 umowy z dnia 7 września 1998r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii o zabezpieczeniu społecznym (DzU z 2000r. nr 104, poz. 1105),
· umowa z dnia 9 października 1975r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym (DzU. z 1976r. nr 16, poz. 101) pod warunkami i w zakresie określonym w art. 27 ust. 2-4 umowy z dnia 8 grudnia 1990r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (DzU. z 1991r. nr 108, poz. 468),
· art. 11 ust. 3, art. 19 ust. 4, art. 27 ust. 5, art. 28 ust. 2 umowy z dnia 8 grudnia 1990r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zabezpieczeniu społecznym (DzU. z 1991r. nr 108, poz. 468).
Powyższe oznacza, że mimo obowiązywania od dnia 1 maja 2004r. w polsko-austriackich oraz polsko-niemieckich stosunkach z zakresu zabezpieczenia społecznego przepisów wspólnotowych, czyli Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71, nadal obowiązują także pewne szczególne (korzystne dla polskich obywateli) regulacje, wynikające z obowiązujących do dnia 30 kwietnia 2004r. między Polską a Austrią oraz Polską a Niemcami umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym.
Powyższe informacje są obowiązujące także pod działaniem Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004, które z dniem 1 maja 2010 r. zastąpiło Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71. Odpowiednikiem załącznika nr III do Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 jest załącznik nr II do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004.
Wiążące Polskę umowy o zabezpieczeniu społecznym
|
Państwo
|
Dokumenty
|
Data podpisania
|
Data wejścia
w życie
|
Data i miejsce publikacji
|
|
JUGOSŁAWIA
Obecnie dotyczy:
Czarnogóry, Serbii,
Bośni i Hercegowiny
|
Umowa
Porozumienie do umowy
|
16.01.1958 r.
|
01.01.1959 r.
|
Dz.U. z 1959 r. nr 19, poz.114
|
|
MACEDONIA
|
Umowa
Porozumienie do umowy
|
06.04.2006 r.
|
01.07.2007 r.
|
Dz.U. z 2007 r.,
nr 229, poz. 1686;
nr 218, poz. 1619
|
|
KANADA
|
Umowa
Porozumienie do umowy
|
02.04.2008 r.
|
01.10.2009 r.
|
Dz.U. z 2009 r.,
nr 133, poz. 1095, 1097
|
|
STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI
|
Umowa
Porozumienie do umowy
|
02.04.2008 r.
|
01.03.2009 r.
|
Dz.U. z 2009 r.,
nr 46, poz. 374,376
|
|
KOREA PŁD.
|
Umowa
Porozumienie do umowy
|
25.02.2009 r.
|
01.03.2010 r.
|
Dz.U. z 2010 r.,
nr 35, poz. 192,194
|
|
AUSTRALIA
|
Umowa
Porozumienie do umowy
|
07.10.2009 r.
|
01.10.2010 r.
|
Dz.U. z 22.09.2010 r., nr 172, poz. 1160,1162
|
|
UKRAINA
|
Umowa
Porozumienie do umowy
|
18.05.2012 r.
|
01.01.2014 r.
|
Dz.U. z 25.11.2013 r., poz. 1373, 1375
|
|
MOŁDAWIA
|
Umowa
Porozumieniedo umowy
|
09.09.2013 r.
|
01.12.2014 r
|
Dz.U z 27.10.2014 r., poz. 1460, 1462
|
|
QUEBEC
(prowincja Kanady)
|
Porozumienie
Porozumienie Administracyjne
do Umowy
|
3.06.2015
|
1.09.2018 r.
|
Dz. U. poz. 1511,
Dz. U poz. 1513.
|
|
IZRAEL
|
Umowa
Porozumienie
do Umowy
|
22.11.2016 r.
|
Proces ratyfikacji jeszcze nie zakończył się po Stronie izraelskiej, nie można zatem określić, kiedy Umowa wejdzie w życie.
|
|
