1. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej i jej korzyści

Od 1 maja 2004 roku Polska jest pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Możemy swobodnie podróżować po terytorium Unii, osiedlać się, gdzie nam się spodoba, podejmować pracę, czy też studiować. Prawo do swobodnego przemieszczania się w obrębie Unii nie miałoby jednak w praktyce żadnego znaczenia, gdyby nie towarzyszyły jej dodatkowe gwarancje w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Gwarancje te stwarza właśnie koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego.

Przepisy o koordynacji nie powstały po to, aby zastąpić różne krajowe systemy zabezpieczenia społecznego jednym wspólnym systemem europejskim. Każde państwo członkowskie zachowało prawo do decydowania o tym, kto jest objęty jego systemem, jakie składki trzeba do tego systemu wpłacić, jakie świadczenia będą z niego przyznawane i na jakich warunkach. Przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zawierają reguły, dzięki którym osoby podejmujące pracę równocześnie lub kolejno w kilku państwach członkowskich, unikają negatywnych następstw podlegania systemom zabezpieczenia społecznego różnych państw. Zapewniają równe traktowanie każdego obywatela Unii i dają prawo do opieki lekarskiej, świadczeń chorobowych, rodzinnych, emerytur czy rent bądź zasiłków dla bezrobotnych. Wskazują, któremu państwu podlega osoba pracująca lub prowadząca działalność za granicą.  Gwarantują, że świadczenia nabyte w jednym państwie, np. emerytura, będą wypłacane, także jeśli osoba uprawniona przeniesie się do innego państwa. 

Przepisy o koordynacji mają wartość nadrzędną nad przepisami krajowymi państw członkowskich  Unii Europejskiej. Dotyczą one tylko osób, które przemieszczają się w obrębie Unii.

Dotychczasowe doświadczenia instytucji ubezpieczeniowych (przede wszystkim ZUS, KRUS i NFZ) wskazują, że wielu Polaków, zaczynając legalną pracę za granicą, zapomina o zatroszczeniu się o własne sprawy, najczęściej niedopełniając wymaganych formalności. Powoduje to niepotrzebne kłopoty, zagubienie w gąszczu przepisów, procedur oraz instytucji.

2. Jakie zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego obowiązują w Unii Europejskiej?

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego jest oparta na czterech generalnych zasadach:

1) równego traktowania – zasada ta zabezpiecza osoby przemieszczające się przed jakąkolwiek dyskryminacją, bezpośrednią lub pośrednią, przy stosowaniu przepisów z zakresu zabezpieczenia społecznego,

2) jedności stosowanego ustawodawstwa – zasada ta zabezpiecza przed sytuacją, w której osoba wykonująca pracę w jednym lub kilku państwach nie jest objęta zabezpieczeniem społecznym w żadnym z nich lub jest nim objęta w kilku państwach jednocześnie,

3) zachowania praw nabytych oraz w trakcie nabywania – zasada ta zapewnia, że świadczenia przyznane w jednym z państw członkowskich UE są przekazywane osobie uprawnionej niezależnie od jej miejsca zamieszkania,

4) sumowania okresów ubezpieczenia – zasada ta umożliwia uwzględnianie okresów ubezpieczenia  lub innych równorzędnych okresów przebytych w kilku państwach członkowskich UE przy ustalaniu prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego.

3. Skąd wynikają te zasady?
 

Przepisy dotyczące koordynacji zawarte są w dwóch podstawowych aktach prawnych:

-  rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE L 166 z dnia 30 kwietnia 2004 roku z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5 z późn. zm.) 

-  rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku dotyczącym  wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego   (Dz. U. UE L 284 z dnia 30 października 2009 roku).  

4. Gdzie obowiązują zasady koordynacji?

-            w państwach członkowskich Unii Europejskiej: Austrii, Belgii, Bułgarii, Chorwacji, na Cyprze, w Czechach, Danii (z wyjątkiem Grenlandii i Wysp Faro), Estonii, Finlandii, we Francji (także na obszarze Reunion, Martyniki, Gwadelupy i Gujany Francuskiej), Grecji, Hiszpanii, Irlandii, na Litwie, w Luksemburgu, na Łotwie, Malcie, w Niemczech, Holandii, Polsce, Portugalii (w tym na Maderze i Azorach), Rumunii, na Słowacji, w Słowenii, Szwecji, na Węgrzech, we Włoszech, w Wielkiej Brytanii w tym na Gibraltarze (zasady nie obowiązują natomiast na Wyspie Man i Wyspach Normandzkich),

-            w państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego - Islandii, Lichtensteinie i Norwegii , na podstawie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,

-            w Szwajcarii, na podstawie umowy UE – Szwajcaria o swobodnym przepływie osób.

Przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego mają pierwszeństwo przed wewnętrznymi przepisami państw członkowskich UE. Oznacza to, że w przypadku kolizji przepisów krajowych z przepisami unijnymi, zastosowanie  mają zawsze te ostatnie. Przepisy o koordynacji zawarte zostały w rozporządzeniach. Obowiązują zatem w całości i są stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach nimi objętych. Państwa te nie mogą stosować tych przepisów wybiórczo.

5. Jakie świadczenia podlegają koordynacji? 

Świadczenia, których dotyczy unijna koordynacja to:

-       emerytury,

-       renty inwalidzkie,

-       renty rodzinne,

-       świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,

-       świadczenia rodzinne,

-       świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa oraz równoważne świadczenia dla ojca,

-       świadczenia dla osób bezrobotnych,

-       świadczenia zdrowotne, w tym opieka medyczna ,

-       zasiłki pogrzebowe,

-       świadczenia przedemerytalne.

Informacje na temat przepisów UE w dziedzinie zabezpieczenia społecznego znajdą Państwo również na stronie Komisji Europejskiej http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=4783&langId=pl w broszurze pt.; „Przepisy UE w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Twoje prawa w innych państwach Unii Europejskiej”.