Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887) zawiera następujące regulacje dotyczące tworzenia poszczególnych form pieczy zastępczej na terenie innego powiatu:
1) rodziny zastępcze zawodowe – rodziny te zawierają z właściwym miejscowo starostą umowę o „zawodowstwo”. Zgodnie z art. 54 ust. 7 umowa ta ulega rozwiązaniu, w przypadku gdy rodzina zastępcza zawodowa zmieni miejsce sprawowania pieczy zastępczej, opuszczając powiat, z którego starostą umowa została zawarta, chyba że starosta postanowi inaczej. Oznacza to, że ustawa nie przewiduje możliwości tworzenia rodziny zastępczej zawodowej na terenie innego powiatu, a jedynie dopuszcza możliwość „przemieszczania się” rodziny zastępczej (za zgodą starosty);
2) rodzinne domy dziecka – zgodnie z art. 60 ust. 2 powiat może, na zasadzie porozumienia, organizować rodzinny dom dziecka na terenie innego powiatu. Jednocześnie zastosowanie znajduje regulacja, na mocy której umowa z prowadzącym rodzinny dom dziecka ulega rozwiązaniu, w przypadku gdy prowadzący rodzinny dom dziecka zmieni miejsce sprawowania pieczy zastępczej opuszczając powiat, z którego starostą umowa została zawarta, chyba że starosta postanowi inaczej. Oznacza to, że ustawa dopuszcza możliwość tworzenia rodzinnego domu dziecka na terenie innego powiatu, a także „przemieszczania się” rodzinnego domu dziecka (za zgodą starosty);
3) placówki opiekuńczo-wychowawcze – ustawa nie przewiduje możliwości organizowania placówek (w tym placówek typu rodzinnego) na terenie innego powiatu.
Rozwiązania dotyczące utworzonych przed dniem 1 stycznia 2012 r. instytucji pieczy zastępczej:
1. Rodziny zastępcze
a) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem specjalistyczne rodziny zastępcze – z dniem wejścia w życie ustawy stają się rodzinami zastępczymi zawodowymi specjalistycznymi (art. 226 ust. 1 pkt 3),
b) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego – z dniem wejścia w życie ustawy stają się rodzinami zastępczymi zawodowymi pełniącymi funkcję pogotowia rodzinnego (art. 226 ust. 1 pkt 4).
Umowy zawarte z ww. rodzinami zachowują moc do czasu wygaśnięcia, rozwiązania lub zawarcia umowy na nowych zasadach, nie dłużej jednak niż przez okres 3 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie (art. 226 ust. 2). Do ww. rodzin zastępczych, z dniem 1 stycznia 2012 r., stosować się będzie przepisy ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która nie przewiduje możliwości tworzenia rodziny zastępczej na terenie innego powiatu. Oznacza to, że od dnia 1 stycznia 2012 r. nie będzie podstawy prawnej, aby funkcjonujące dzisiaj na terenie innego powiatu rodziny zastępcze zawodowe mogły nadal w taki sposób działać. W konsekwencji dzisiejsza rodzina zawodowa, stanie się rodziną zastępczą niezawodową. A zatem, starosta powiatu, na terenie którego funkcjonuje ta rodzina zastępcza, powinien podpisać z nią, na nowych zasadach, umowę o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej. Do zawarcia takiej umowy konieczny jest jednak wniosek rodziny zastepczej złożony w oparciu o art. 226 ust. 3 ww. ustawy. Rozwiązanie takie nie spowoduje kosztów po stronie tego starosty, gdyż zgodnie z art. 191 ust. 4 wynagrodzenia wraz z pochodnymi od wynagrodzenia dla zawodowej rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka i osób zatrudnionych w rodzinie zastępczej oraz rodzinnym domu dziecka lub zajmujących się opieką i wychowaniem w rodzinnym domu dziecka oraz świadczenia dla rodziny pomocowej finansuje, proporcjonalnie do liczby dzieci, powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej.
c) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem wielodzietne rodziny zastępcze funkcjonują do czasu wygaśnięcia lub rozwiązania umowy zawartej na podstawie przepisów dotychczasowych, nie dłużej jednak niż przez okres 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy. Przed upływem tego terminu starosta zawiera z zawodową niespokrewnioną z dzieckiem wielodzietną rodziną zastępczą, na jej wniosek, umowę o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej lub prowadzenie rodzinnego domu dziecka, uwzględniając warunki określone nową ustawą (art. 234). Oznacza to, że po utracie mocy obowiązującej umów zawartych z działającymi na terenie innego powiatu rodzinami zastępczymi, nie będzie podstawy prawnej do działania tych rodzin na terenie innego powiatu, chyba że rodziny te zdecydują się prowadzić rodzinny dom dziecka. Wówczas mogą wystąpić do starosty z wnioskiem o zorganizowanie, na zasadzie porozumienia, rodzinnego domu dziecka na terenie innego powiatu (art. 60 ust. 2).
2. Całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze
Całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze z dniem wejścia w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej stają się placówkami opiekuńczo-wychowawczymi w rozumieniu tej ustawy. Jeśli chodzi o placówki niepubliczne – mogą one funkcjonować do czasu wygaśnięcia lub rozwiązania umowy o realizację zadania, którego przedmiotem jest prowadzenie placówki, nie dłużej jednak niż przez okres 5 lat od dnia wejścia w życie ustawy (art. 229 ust. 1 –4 i ust. 9). Zgodnie z art. 229 ust. 8 ustawy, również do tych placówek przez okres 12 miesięcy stosuje się przepisy dotychczasowe. Po upływie tego okresu, do placówek tych stosować się będzie przepisy ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która nie przewiduje możliwości tworzenia, ani prowadzenia placówki na terenie innego powiatu. Oznacza to, że od dnia 2 stycznia 2013 r. nie będzie podstawy prawnej do działania na terenie innego powiatu placówek opiekuńczo-wychowawczych (włącznie z placówkami utworzonymi przed 1 stycznia 2012 r.).
