Zgodnie z art. 16a ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Zgodnie z art. 3 pkt 22 ustawy o świadczeniach rodzinnych, przez zatrudnienie lub inną pracę zarobkową rozumie się wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.

Istotne jest jednak, że żaden przepis ustawy o świadczeniach rodzinnych, nie zawiera ograniczenia, że faktyczna rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej związana z koniecznością sprawowania opieki nad osoba niepełnosprawną, ma nastąpić dopiero po konkretnej dacie (np. po 30 czerwca 2013 r. tj. dacie zakończenia okresu przejściowego dla osób, które pobierały świadczenie pielęgnacyjne przyznawane na podstawie przepisów obowiązujących do 31 grudnia 2012 r.). Równie dobrze osoba ubiegająca się o specjalny zasiłek opiekuńczy może wykazać, że zakończenie jej aktywności zawodowej związane z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny miało miejsce w przeszłości i ten stan wciąż trwa w momencie ubiegania się o specjalny zasiłek opiekuńczy. Decydujące jest aby faktyczna rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej faktycznie nastąpiła i aby była ona spowodowana koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną.

Żaden przepis ww. ustawy nie określa również minimalnego okresu wykonywania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, z którego faktyczna rezygnacja oznacza spełnienie warunku art. 16 a ust. 1.

Ocena, czy w indywidualnej sprawie dotyczącej ustalenia prawa do specjalnego zasiłku pielęgnacyjnego miała miejsce faktyczna rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, zdefiniowanego w art. 3 pkt 22 ustawy o świadczeniach rodzinnych, należy do kompetencji organu właściwego, który dokonuje rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy w formie decyzji administracyjnej.

Również ocena, czy w indywidualnej sprawie ustalona faktyczna rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, związana była z koniecznością sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność lub znaczny stopień niepełnosprawności, należy do kompetencji organu właściwego.

Powyższe, określone w art. 16a ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, podstawowe warunki przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego, należy odróżnić od zapisu zawartego w art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych dotyczącego innego świadczenia opiekuńczego - świadczenia pielęgnacyjnego, zgodnie z którym, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje osobie, która faktycznie zrezygnowała z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ale też może zostać przyznane osobie, która zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w ogóle nie podejmuje w związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą legitymującą się odpowiednim orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność.