Co trzeba wiedzieć o IKE?

Kto może gromadzić oszczędności na  IKE?

Prawo do dokonywania wpłat  na IKE  przysługuje  osobie fizycznej, która ukończyła 16 lat. 

Osoby małoletnie (w tym przypadku mowa jest o osobach w przedziale wiekowym 16 – 18 lat) mają jednak ograniczone prawo do dokonywania wpłat na IKE. Mogą ich dokonywać tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskują dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę. W przypadku, gdy małoletni będzie osobą uprawnioną do nabycia środków po zmarłym oszczędzającym na IKE,  może przetransferować na założone dla niego IKE środki zgromadzone przez zmarłego. Jednakże do momentu osiągnięcia pełnoletności lub momentu osiągania dochodów z pracy osoba małoletnia nie może dokonywać wpłat.

Na IKE może gromadzić oszczędności wyłącznie jeden oszczędzający. Oznacza to, że nie ma możliwości gromadzenia oszczędności wspólnie, np. z małżonkiem czy z dzieckiem. Każda z tych osób musi założyć własne, odrębne IKE.

IKE można założyć bez względu na to, czy jest się uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego.

Roczny limit wpłat na IKE

Na IKE można co roku wpłacić maksymalnie 300% prognozowanego na dany rok przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (limit ten obowiązuje od 2009 r., a w latach 2004-2008 wynosił on 150% przec. mies. wynagr.). Dodatkowo limit ten w kolejnym roku nie może być niższy, niż limit wpłat na IKE obowiązujący w roku poprzednim. Zmianętę wprowadzono ustawą  z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 220, poz. 1432).

W kolejnych latach kwota maksymalnego limitu będzie ulegała zmianom, w zależności od tempa wzrostu wynagrodzeń w Polsce.

W przypadku osób małoletnich wysokość wpłat ograniczona jest ponadto wysokością uzyskiwanego dochodu z pracy. Wpłata na IKE dokonywana przez te osoby nie będzie mogła zatem przekroczyć limitu wpłat na IKE, jak również wysokości dochodów osiąganych przez te osoby z tytułu umowy o pracę. Wpłaty na IKE mogą być dokonywane tylko w formie pieniężnej. Jedyniegdy założymy IKE w podmiocie prowadzącym działalność maklerską, osoba zawierająca umowę o prowadzenie IKE z tą instytucją, określając w umowie, że pożytki będą stanowiły wpłatę (w tym przypadku ich wartość będzie wchodziła w roczny limit wpłat na IKE), będzie mogła dokonywać wpłat w formie papierów wartościowych.

Gdzie  można założyć IKE?

IKE  prowadzą:

• fundusze inwestycyjne (otwarte fundusze inwestycyjne i specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte),
• podmioty prowadzące działalność maklerską (domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską),
• zakłady ubezpieczeń na życie,
• banki,
• od 1 stycznia 2012 również dobrowolne fundusze emerytalne.

Osoba pragnąca założyć IKE podpisuje umowę o prowadzenie IKE z wybraną przez siebie instytucją finansową. Jednak zanim podpisze taką umowę, w związku z nałożonym nakazemgromadzenia  oszczędności tylko na jednym IKE, będzie musiała złożyć stosowne oświadczenie. Jego treść uzależniona jest od tego, czy osoba fizyczna nie posiada IKE, czy też posiada to konto i pragnie dokonać transferu środków dotychczas zgromadzonych na nowe IKE.

Gdy osoba zamierzająca podpisać umowę o prowadzenie IKE posiada już IKE, a zamiarem podpisania kolejnej umowy jest transfer środków z jednego konta na drugie, to będzie zobowiązana do złożenia oświadczenia, że posiada już IKE prowadzone przez inną instytucją finansową, podać jej nazwę i potwierdzić, że instytucja ta dokona wypłaty transferowej środków dotychczas zgromadzonych przez oszczędzającego na IKE.

Natomiast jeżeli oszczędzający zawiera umowę o prowadzenie IKE w celu rozpoczęcia oszczędzania na IKE, wówczas oświadcza, że:

• nie gromadzi środków na IKE prowadzonym przez inną instytucję finansową (z wyjątkiem IKE w innych funduszach inwestycyjnych zarządzanych przez towarzystwo, z którym podpisywana jest umowa o prowadzenie IKE),
• w roku otwarcia IKE nie dokonał transferu środków z innego, uprzednio posiadanego IKE, do pracowniczego programu emerytalnego.

Na osoby, które ukończyły 55 lat, nałożony został dodatkowy obowiązek złożenia oświadczenia o niedokonaniu w przeszłości wypłaty z IKE.

Instytucja finansowa, z którą oszczędzający podpisuje umowę o prowadzenie IKE, zobowiązana jest do poinformowania oszczędzającego o konsekwencjach, jakie grożą w przypadku podania nieprawdy lub zatajenia prawdy, podpisując oświadczenia i posiadania więcej niż jednego IKE.

Umowa o prowadzenie IKE

IKE można założyć podpisując umowę o prowadzenie IKE z:

1)   funduszem inwestycyjnym otwartym lub specjalistycznym funduszem inwestycyjnym otwartym.

Oszczędzający, którzy zdecydują się na tę formę oszczędzania na IKE, będą mieli możliwość oszczędzania w różnych funduszach inwestycyjnych zarządzanych przez to samo towarzystwo funduszy inwestycyjnych. W tym przypadku oszczędzający podpisze umowy o prowadzenie IKE z każdym funduszem. Suma wpłat dokonana w ciągu roku do tych funduszy nie będzie mogła oczywiście przekroczyć rocznego limitu wpłat na IKE. Dzięki takiemu rozwiązaniu oszczędzający będzie mógł zdywersyfikować ryzyko inwestycyjne. Konwersja jednostek uczestnictwa pomiędzy funduszami zarządzanymi przez to samo towarzystwo również będzie zwolniona z podatku od dochodów kapitałowych. W przypadku dokonywania takiej operacji poza kontem IKE, podlega ona opodatkowaniu. Takie rozwiązanie pozwoli oszczędzającym na zmianę polityki inwestycyjnej gromadzonych przez nich środków w miarę zmian na rynku finansowym, czy ich preferencji, bez uszczerbku w zgromadzonym do tej pory kapitale.

2)   podmiotem prowadzącym działalność maklerską  o świadczenie usług polegających na wykonywaniu zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych i prowadzenie rachunku papierów wartościowych oraz rachunku pieniężnego.

W przypadku wyboru tej formy oszczędzania na IKE, oszczędzający mogą inwestować w papiery wartościowe zdematerializowane zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. Zawarta umowa może dopuszczać możliwość składania, wyłącznie w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego, zleceń mających za przedmiot niebędące papierami wartościowymi instrumenty finansowe, jeżeli ich cena zależy od ceny papierów wartościowych zapisanych na IKE oszczędzającego, i pod warunkiem że są one przedmiotem obrotu na rynku regulowanym.

Osobom, posiadającym rachunki w podmiotach prowadzących działalność maklerską ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych stwarza możliwość gromadzenia oszczędności na IKE w ramach dotychczasowych umów.

3)    zakładem ubezpieczeń na życie - w formie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Wpłata na IKE oszczędzającego w zakładzie ubezpieczeń na życie w całości zasili ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy, stąd oszczędzający dodatkowo wraz z zakładem ubezpieczeń będzie musiał określić składkę ubezpieczeniową, z której będą pokrywane koszty jego ochrony ubezpieczeniowej.

Ponadto w umowie o prowadzenie IKE zostaną określone zasady, na jakich zakład ubezpieczeń wyodrębnia z wpłaconej składki część przeznaczoną na rachunek IKE w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym oraz jaka część składki jest potrącana na cele związane z ubezpieczeniem, wynikające z umowy. W przypadku chęci dokonania wypłaty transferowej do innej instytucji finansowej środków zgromadzonych w funduszu/funduszach zarządzanych przez zakład ubezpieczeń na życie, strony umowy ubezpieczenia na życie, w ramach której było prowadzone IKE, będą mogły kontynuować ochronę ubezpieczeniową na zasadach w niej określonych. Osobom posiadającym obecnie umowy ubezpieczenia z funduszem kapitałowym ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych stwarza możliwość gromadzenia oszczędności na IKE w ramach dotychczasowych umów.

4)    bankiem - w formie rachunku oszczędnościowego.

IKE będą mogły prowadzić tylko banki krajowe. Ustawa gwarantuje oszczędzającym, że w przypadku dokonania w trakcie trwania umowy o prowadzenie rachunku bankowego, wypłaty transferowej lub zwrotu środków zgromadzonych na IKE, dodotychczas zgromadzonego kapitału na IKE zostaną oszczędzającemu doliczone odsetki tak, jakby dokonywał on wypłaty (w rozumieniu ustawy). W ten sposób wyeliminowano sytuację, w której oszczędzający za zerwanie umowy z bankiem jest pozbawiony odsetek albo są one zaniżone, co mogłoby hamować oszczędzającego przed przeniesieniem środków do innej instytucji finansowej, w przypadku gdyby osoba oszczędzająca nie była zadowolona z prowadzenia IKE w banku.

 5)    dobrowolnym funduszem emerytalnym od dnia 1 stycznia 2012 r.
W momencie pojawienia się pierwszych ofert prowadzenia IKE przez dobrowolne fundusze emerytalne informacja o tym produkcie zostanie omówiona.

Niezależnie od tego, której instytucji finansowej oszczędzający zdecyduje się powierzyć oszczędności emerytalne w umowie o prowadzenie IKE znajdą się poniższe informacje:

• oznaczenie IKE umożliwiające jego identyfikację,
• sposób oznaczenia dyspozycji dotyczących środków gromadzonych na IKE,
• sposób postępowania instytucji finansowej, w przypadku gdy suma wpłat dokonanych przez oszczędzającego  w danym roku kalendarzowym przekroczy maksymalną wysokość wpłat na IKE w danym roku,
• zakres, częstotliwość i forma informowania oszczędzającego ośrodkach zgromadzonych  na IKE,
• koszty i opłaty obciążające oszczędzającego w związku z prowadzeniem IKE, które nie zostały zawarte:
• w statucie funduszu inwestycyjnego - w przypadku funduszu inwestycyjnego,
• w regulaminie prowadzenia rachunku papierów wartościowych i rachunku pieniężnego - w przypadku podmiotu prowadzącego działalność maklerską,
• w ogólnych warunkach ubezpieczenia oraz w regulaminach ubezpiecze­niowych funduszy kapitałowych - w przypadku zakładu ubezpieczeń,
• w umowie rachunku bankowego - w przypadku banku,
• w statucie dobrowolnego funduszu emerytalnego - w przypadku dobrowolnego funduszu emerytalnego,
• okres wypowiedzenia umowy,
• termin dokonania wypłaty, wypłaty transferowej, częściowego zwrotu oraz zwrotu,
• warunki wypłaty w ratach, w tym liczba rat, w przypadku dokonywania wypłaty w ratach;
• sposób postępowania z pożytkami z papierów wartościowych zgromadzonych na IKE oszczędzającego.

W przypadku podpisania umowy o prowadzenie IKE z zakładem ubezpieczeń, umowa o prowadzenie IKE zawierać będzie ponadto:

• określenie zasad, na jakich zakład ubezpieczeń wyodrębnia z płaconej składki część przeznaczoną na rachunek IKE w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym oraz wskazuje cel, na który przeznaczona jest pozostała część składki ubezpieczeniowej;

określenie, jaka część składki jest potrącana na cele związane z ubezpieczeniem i nie jest przekazywana na rachunek w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym.

Nie oznacza to, że umowa zawiera tylko wyżej wymienione elementy. Są to jednak postanowienia, które muszą się znaleźć w umowie. Pozostałe warunki prowadzenia IKE w danej instytucji, w tym warunki zawarcia i rozwiązania umowy o prowadzenie IKE, w zależności od instytucji finansowej prowadzącej IKE znajdą się:

• w statucie funduszu inwestycyjnego - w przypadku funduszu inwestycyjnego,
• w regulaminie prowadzenia rachunku papierów wartościowych i rachunku pieniężnego - w przypadku podmiotu prowadzącego działalność maklerską,
• w ogólnych warunkach ubezpieczenia oraz w regulaminach ubezpiecze­niowych funduszy kapitałowych - w przypadku zakładu ubezpieczeń,
• w umowie rachunku bankowego - w przypadku banku,
• w statucie dobrowolnego funduszu emerytalnego - w przypadku dobrowolnego funduszu emerytalnego,

Transfery pomiędzy instytucjami prowadzącymi IKE oraz do i z pracowniczego programu emerytalnego

Osoba, która zdecyduje się na założenie IKE i po jakimś czasie nie będzie zadowolona ze sposobu prowadzenia konta przez daną instytucję finansową, będzie mogła w każdym czasie przenieść zgromadzony kapitał do innej instytucji.

Oszczędzający będzie mógł również przenieść środki zgromadzone w ramach pracowniczego programu emerytalnego na IKE w przypadku rezygnacji z dalszego uczestnictwa w programie i zakończenia pracy u pracodawcy prowadzącego ten program lub w przypadku likwidacji programu. Oszczędzający będzie mógł także dokonać wypłaty transferowej z IKE do PPE. Takie przeniesienie środków jest również zwolnione z podatku od dochodów kapitałowych. Natomiast instytucje finansowe prowadzące IKE mogą pobrać od oszczędzającego dodatkową opłatę za dokonanie wypłaty transferowej, jeżeli następuje ona przed upływem 12 miesięcy od dnia podpisania umowy o prowadzenie IKE. Instytucje nie mają obowiązku pobierania tej opłaty. Jeżeli zdecydują się nią obciążyć oszczędzającego, wysokość tej opłaty znajdzie się w umowie o prowadzenie IKE.

W przypadku dokonania wypłaty transferowej do zakładu ubezpieczeń na życie, środki transferowane zasilają w całości rachunek oszczędzającego w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym. Oznacza to, że zakład ubezpieczeń na życie nie może ze środków transferowanych pokryć kosztów ochrony ubezpieczeniowej czy innych kosztów związanych z prowadzeniem umowy ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym.

Ustawa zezwala tylko na przetransferowanie całości zgromadzonych środków, dopuszczając dwa wyjątki – w przypadkutransferu pomiędzy funduszami należącymi do tej samej rodziny funduszy inwestycyjnych oraz gdy transferowane środki są przyznane w postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym.

W momencie podjęcia decyzji o przeniesieniu zgromadzonego kapitału do innej instytucji finansowej, oszczędzający - przed dokonaniem transferu - powinien zawrzeć umowę o prowadzenie IKE z nową instytucją i przedłożyć dotychczasowej instytucji potwierdzenie zawarcia nowej umowy oraz złożyć dyspozycję transferu. W takim przypadku instytucja dotychczas prowadząca IKE powinna przesłać zgromadzone środki w ciągu 14 dni od dnia złożenia dyspozycji transferu. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku transferu pomiędzy IKE a pracowniczym programem emerytalnym.

Wypłata środków zgromadzonych na IKE

Przyjęto założenie, że indywidualne konto emerytalne ma służyć oszczędzaniu na dodatkową emeryturę, dlatego też z ulgi podatkowej będą mogły skorzystać jedynie osoby, które dokonają wypłaty zgromadzonych oszczędności dopiero po 60 roku życia. Osoby, które nabędą przed 60 rokiem życia uprawnienia emerytalne będą mogły dokonać wypłaty, jeżeli ukończyły 55 lat. Ponadto, by być uprawnionym do zwolnienia z podatku od dochodów kapitałowych należy dokonać:

a)      wpłat na IKE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych albo

b)     ponad połowy wartości wpłat na IKE co najmniej 5 lat przed dniem złożenia przez
   oszczędzającego wniosku o dokonanie wypłaty.

Osoby urodzone do 31 grudnia 1948 r. mają krótsze okresy gromadzenia oszczędności uprawniające je do zwolnienia podatkowego. W przypadku osób urodzonych do 31 grudnia 1945 r. okres pięcioletni skrócono do lat trzech, a w przypadku osób urodzonych między 1 stycznia 1946 r. a 31 grudnia 1948 r. do lat czterech. Nie ustanowiono górnego wieku oszczędzającego, do którego musi zostać dokonana wypłata.

Moment wypłaty środków zgromadzonych na IKE zależy od oszczędzającego. Również do jego decyzji (albo osoby uprawnionej, w przypadku śmierci oszczędzającego) pozostawiono wybór formy wypłaty, tzn. czy jednorazowo będzie wypłacony cały zgromadzony kapitał, czy też wypłata środków zgromadzonych na IKE będzie miała formę ratalną. Wypłata jednorazowa, a w przypadku wypłaty w ratach pierwsza rata, powinny być dokonane w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia złożenia przez oszczędzającego wniosku o dokonanie wypłaty, chyba, że zażąda on wypłaty w terminie późniejszym. Nie ma obowiązku wypłaty środków zgromadzonych na IKE w określonym czasie (np. po ukończeniu 70 lat, czy po przejściu na emeryturę).

Przed dokonaniem wypłaty należy podać instytucji finansowej prowadzącej IKE urząd skarbowy właściwy dla oszczędzającego. Jeżeli oszczędzający nie ukończył 60 lat musi również przedstawić instytucji finansowej decyzję organu rentowego o przyznaniu prawa do emerytury.

Po dokonaniu wypłaty jednorazowej albo wypłaty pierwszej raty oszczędzający nie może założyć ponownie IKE, gdyż zwolnienie podatkowe z tytułu gromadzenia oszczędności na IKE przysługuje tylko raz!

Jeżeli wypłata ma formę ratalną, to dokonanie wypłaty pierwszej raty powoduje, żeoszczędzający nie może już  wpłacać na IKE.

Częściowy zwrot i zwrot – wcześniejsze wycofanie części albo całości środków

Oszczędzający mogą wcześniej wycofać zgromadzone na IKE oszczędności, jednakże wiąże się to z koniecznością zapłacenia 19% podatku od dochodów kapitałowych, tak jak w przypadku innych lokat.

Do czasu wejścia w życieustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o indywidualnych kontach emerytalnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 220, poz. 1432) oszczędzający, jeżeli zdecydował się na zwrot, to musiał wycofać całość środków znajdujących się na IKE. Natomiast od 1 stycznia 2009 r. możliwe jest wycofanie części zgromadzonego kapitału, jednakże z zastrzeżeniem, iż wycofywane środki pochodzą z wpłat na IKE. Oznacza to, iż w przypadku gdy na IKE przetransferowano środki z pracowniczego programu emerytalnego albo środki z IKE zmarłego, to środki te nie mogą być objęte częściowym zwrotem. Dochód uzyskany na indywidualnym koncie emerytalnym z tytułu częściowego zwrotu podlega opodatkowaniu.

W przypadku, gdy na IKE oszczędzającego przyjęto wypłatę transferową z programu emerytalnego, instytucja finansowa przed dokonaniem zwrotu, zobowiązana jest do przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwoty w wysokości 30% sumy składek podstawowych wpłaconych do programu emerytalnego. Środki przekazane do ZUS-u będą zaewidencjonowane na koncie oszczędzającego w ZUS-ie, albo ta kwota będzie uwzględniona w podstawie wymiaru emerytury w przypadku świadczenia przyznawanego oszczędzającemu na starych zasadach.

Co się dzieje ze środkami zgromadzonymi na IKE w przypadku śmierci oszczędzającego na IKE?

Zawierając umowę o prowadzenie IKE oszczędzający może wskazać osobę (lub kilka osób), której zostaną wypłacone środki po jego śmierci. Taką dyspozycję można w każdym czasie zmienić. Natomiast, gdy oszczędzający nie wyznaczy takiej osoby, środki zgromadzone na IKE przypadają spadkobiercom, a w przypadku IKE prowadzonego przez zakłady ubezpieczeń na życie środki przyznane na podstawie umowy ubezpieczenia przypadają najbliższej rodzinie ubezpieczonego w kolejności ustalonej w ogólnych warunkach ubezpieczenia.

Osoba uprawniona (osoba wskazana, spadkobierca, najbliższa rodzina oszczędzającego) może je wypłacić albo przenieść na swoje IKE, bądź do pracowniczego programu emerytalnego. W obu przypadkach środki te zwolnione są zarówno z podatku od dochodów kapitałowych, jak i z podatku od spadków i darowizn.

Dokonując wypłaty środków zgromadzonych na IKE po zmarłym oszczędzającym, osoba uprawniona składa wniosek o dokonanie wypłaty tych środków oraz:

• akt zgonu oszczędzającego i dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby uprawnionej
• albo prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku oraz zgodnego oświadczenia wszystkich spadkobierców o sposobie podziału środków zgromadzonych przez oszczędzającego bądź prawomocnego postanowienia sądu o dziale spadku oraz dokumentów stwierdzających tożsamość spadkobierców.